Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024

Δημήτρης Πατώκος:  Ο δικός μου (εμβληματικός) Ιάκωβος Καμπανέλλης

NEWSROOM icon
NEWSROOM
Δημήτρης Πατώκος:  Ο δικός μου (εμβληματικός) Ιάκωβος Καμπανέλλης

Αναρωτήθηκα κάποτε πόσο φτωχό θα ήταν το νεοελληνικό μας θέατρο χωρίς την διαχρονικά επιδραστική παρουσία του Ιάκωβου Καμπανέλλη… Αν ανατρέξει κανείς στο πλούσιο έργο του ή σε κριτικές του των εφημερίδων της εποχής δεν θα ανακαλύψει ανάλογους διθυράμβους, ούτε πολλές μεγάλες εμπορικές επιτυχίες!  

Ωστόσο, δεν είναι λίγα τα θεατρικά του πονήματα ή τα κινηματογραφικά σενάρια που ουσιαστικά καθόρισαν το συχνά ερημικό και άνυδρο τοπίο του πολιτισμού μας σε όλο τον 20ο αιώνα…

Γράφει ο Δημήτρης Πατώκος

Πάντα ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, αθόρυβα, κατέχει μια εντελώς ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου…  Κορυφαίος των μεταπολεμικών μας συγγραφέων, στη μακρά και δημιουργική του πορεία, δεν ενέδωσε ποτέ στο μυθιστόρημα ή στην ποίηση. Έμεινε αταλάντευτα πιστός στο θέατρο … μέχρι το τέλος!

Εξαίρεση αποτελεί το συγκλονιστικό πεζογράφημα-μαρτυρία «Μαουτχάουζεν», στο οποίο καταγράφει παραστατικά τα βιώματα του από τον εγκλεισμό του στο κολαστήριο αυτό, στη διάρκεια της Κατοχής. Στο αριστούργημα αυτό του ολοκαυτώματος καταδεικνύει την κτηνωδία και τον εκφυλισμό της ανθρώπινης ύπαρξης στο επίπεδο του τέρατος. Μας καθιστά κοινωνούς στη παρά φύση διχοτόμηση του Ανθρωπίνου Όλου και τον χωρισμό του Αιώνιου Ζεύγους, πίσω από τα συρματοπλέγματα του Μαουτχάουζεν, πίσω από την ταπείνωση του ανθρώπινου σώματος…

“Οι Κυριακές” του «Μαουτχάουζεν» αποτελούν ένα ατόφιο διαμάντι ερωτικής ποίησης που θα το ζήλευαν ο Ρίλκε, και όλοι οι ρομαντικοί ποιητές του 19ου αιώνα… Ένα μεταμοντέρνο “Άσμα Ασμάτων”… Μια κατάφαση στη ζωή και στον έρωτα απέναντι στο αποτρόπαιο πρόσωπο του θανάτου.  Και ήταν τέτοιο το ρίγος και η συγκίνηση του χρονικού αυτού, που ενέπνευσε τον Μίκη Θεοδωράκη να γράψει τέσσερα από τα ομορφότερα λυρικά τραγούδια που μας χάρισε ποτέ.

Κοπέλες του Μαουτχάουζεν, κοπέλες του Μπέλσεν, μην είδατε την αγάπη μου; Την είδαμε στην παγερή πλατεία μ’ ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι, με κίτρινο άστρο στην καρδιά… Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια, κορίτσι με τα παγωμένα χέρια, άμα τελειώσει ο πόλεμος μη με ξεχάσεις… Έρωτα μες στο μεσημέρι, σ’ όλα τα μέρη του θανάτου, ώσπου ν’ αφανιστεί η σκιά του…

Με θυμάμαι μαθητή να διαβάζω και να ξαναδιαβάζω μανιωδώς τα έργα του, μέσα από τους κλασικούς καφέ τόμους του Κέδρου… Φανταζόμουν το σκηνικό, ανέπλαθα τη μυσταγωγική ατμόσφαιρα, χάζευα τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες των ηθοποιών των πρώτων παραστάσεων, τις «έβλεπα» στις προθήκες των παλιών θεάτρων του 50 και του 60, έπαιζα -από μέσα μου- όλους τους ρόλους (ορισμένους τους είχα μάθει σχεδόν απέξω!), ονειρευόμουν τους πρώτους διδάξαντες της πρώτης διανομής στη μυθική σκηνή του Θεάτρου Τέχνης ή του Εθνικού…

Τον Γιώργο Λαζάνη, τον Βύρωνα Πάλλη, τον Γιάννη Φέρτη, τον Νικήτα Τσακίρογλου, τη Νέλλη Αγγελίδου, τον Γιώργο Αρμένη, την Βέρα Ζαβιτσάνου, τον Παντελή Ζερβό και άλλες θρυλικές πλέον φυσιογνωμίες, ασπρόμαυρες σκιές της μυθολογίας του εφηβικού μας κόσμου….

Ξεκίνησα με την «Αυλή των Θαυμάτων» (μα πώς αυτό το ηθογραφικό αριστούργημα δεν κινηματογραφήθηκε ποτέ;) και συνέχισα με την «Ηλικία της Νύχτας», την «Έβδομη Μέρα της Δημιουργίας», το «Βίβα Ασπασία», το «Μεγάλο μας Τσίρκο», το «Κουκί και το ρεβύθι», τον «Εχθρό Λαό», τα «Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα», τα «Τέσσερα πόδια του τραπεζιού», τον «Αόρατο θίασο» και εκείνο τον ασύλληπτης έμπνευσης μονόλογο «Αυτός και το παντελόνι του»… Εντρύφησα στη μαγεία της πρόζας και του ζωντανού, δραματικού διαλόγου…

Θεωρούσα εξαιρετικά άτυχο τον εαυτό μου που δεν απόλαυσα τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο, ως Κολοκοτρώνη, στο «Μεγάλο μας Τσίρκο», σε περίοδο ασφυκτικής χουντικής λογοκρισίας να παίζει με τα μάτια απέναντι σε ένα κοινό υποψιασμένο, που επί δυό χρόνια κατέκλυζε το θέατρο «Αθήναιον»:

Να μου το θυμηθείτε, έλεγε… Μια μέρα, το ένα παλάτι (έδειχνε με το βλέμμα προς το Πανεπιστήμιο) θα το ρίξει το άλλο (έδειχνε κατά Βουλή μεριά)…

Έσκαγα από το κακό μου, που δεν πρόλαβα την Τζένη Καρέζη και τον Νίκο Κούρκουλο, στη «Γειτονιά των αγγέλων», να ξεχειλίζουν ερωτισμό στη σκηνή του REX, σε μία παράσταση που, μολονότι σημάδεψε την δεκαετία του 60, υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές αποτυχίες!

Παράλληλα, κάθε κινηματογραφικό του σενάριο χάραξε ανεξίτηλα την δική του ιστορία… η «Στέλλα» του Κακογιάννη με την Μελίνα, ο «Δράκος» του Κούνδουρου, με έναν οσκαρικό Ηλιόπουλο, αλλά και το, δυστυχώς ξεχασμένο πλέον από τα κανάλια, σινεφίλ διαμάντι «Το κανόνι και το αηδόνι»…

Τις μέρες αυτές, με αφορμή την επέτειο της φυγής του, είπα να κατεβάσω από το ράφι δίσκους, με στίχους δικούς του… σπουδαία «καρτ-ποστάλ» από τις θεατρικές και κινηματογραφικές δουλειές του! Ξεχωριστή αναφορά επιβάλλεται στον δίσκο του Σταύρου Ξαρχάκου «Κόσμε αγάπη μου» με τα τραγούδια από το δραματικό μιούζικαλ του Δαλιανίδη «Γυμνοί στο δρόμο», την κινηματογραφική μεταφορά της «Γειτονιάς των αγγέλων»… (κατά την ταπεινή μου γνώμη, εδώ θα συναντήσετε έναν Ξαρχάκο, συνθετικά και ενορχηστρωτικά στην πλέον εμπνευσμένη στιγμή του!)…

Όπως επίσης και στα τραγούδια της δεύτερης πλευράς του μνημειώδους δίσκου του Μάνου Χατζιδάκι, από το «Παραμύθι χωρίς όνομα», διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος της Πηνελόπης Δέλτα.

 Κι ήταν που λέτε μια φορά οπού `χαμε ένα βασιλιά, καλό ανθρωπάκι. Έτσι μας άφησ’ η χαρά κι έτσι μας ήρθε η συμφορά  και το φαρμάκι.

Όλα αυτά είναι, λοιπόν, που μας θυμίζουν τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, έναν καλλιτέχνη, που με το «Τσίρκο» του κατόρθωσε το ακατόρθωτο: να οριοθετήσει, κατά τη διάρκεια της επταετίας, λίγα τετραγωνικά μέτρα ελευθερίας μέσα σε μια τρομαγμένη και φιμωμένη Αθήνα… έναν από τους πλέον ακούραστους, διεισδυτικούς και οξυδερκείς δημιουργούς, που ακτινογράφησε τη νεότερη –κωμικοτραγική- μας Ιστορία όσο λίγοι…

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ