Αντώνης Αργυρός: Κάμερες και στα σχολεία;

Του Αντώνη Αργυρού*

1.   Μέσα στα προβλήματα που έχουν ανακύψει από την πανδημία τέθηκε το ζήτημα από εκπαιδευτικούς λειτουργούς  κατά πόσο  είναι επιτρεπτή σύμφωνα  με τις κείμενες διατάξεις για την τοποθέτηση και λειτουργία καμερών σε σχολικές μονάδες κατά τη διάρκεια λειτουργίας του σχολείου. Τα δεδομένα εικόνας και ήχου εφόσον αναφέρονται σε πρόσωπα αποτελούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Χρήση συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους καθορίζεται από το άρθρο 14 παρ. 5 του ν. 3917/2011, η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας από δημόσιες αρχές, ΟΤΑ, φυσικά ή νομικά πρόσωπα στους χώρους που διαχειρίζονται επιτρέπεται για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2472/1997 και τις κατευθυντήριες οδηγίες που εκδίδονται από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η διαχείριση των σχολικών χώρων κατά τον χρόνο μη λειτουργίας των σχολικών μονάδων (παρ. 1 του άρθρου 5 του ν. 1894/1990) και η αρμοδιότητα συντήρησης, καθαριότητας και φύλαξης των σχολικών κτιρίων ανήκουν στους Δήμους (ν. 3463/2006), καθώς και ότι η χρήση συστήματος βιντεοεπιτήρησης από δημόσιες αρχές για την προστασία προσώπων και αγαθών επιτρέπεται μόνον στους χώρους τους οποίους διαχειρίζονται, η Αρχή έκρινε με την με αριθμό 21/2019 απόφαση ότι ένα δημόσιο σχολείο δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιεί σύστημα βιντεοεπιτήρησης κατά τις ώρες που αυτό λειτουργεί, ενώ κατά τις ώρες μη λειτουργίας της σχολικής μονάδας αρμόδιος για την προστασία του χώρου είναι ο εκάστοτε Δήμος και άρα μόνον αυτός μπορεί να αποτελεί τον υπεύθυνο επεξεργασίας δεδομένων.

Κατ’ αρχήν το  όλο ζήτημα λόγω της εξαιρετικής σοβαρότατος του πρέπει  ν’ αντιμετωπισθεί άμεσα και συνολικά από το υπουργείο Παιδείας ,το οποίο έχει στο παρελθόν εκδώσει εγκύκλιο (ΑΠ: Φ25/103373/Δ1/22.6.2018), η οποία δεν είναι απολύτως βέβαιον ότι εφαρμόζεται καθολικά. Η εγκύκλιος απαγορεύει την χρήση και λειτουργία καμερών στους σχολικούς χώρους. Το ζήτημα έχει αντιμετωπισθεί με την οδηγία 1/2011 της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (αριθμ. Γ/ΕΞ/2274/31.3.2011   (ΦΕΚ Β΄ 548/07.04.2011) και ειδικά στο άρθρο 18 παρ2 αυτής και απαγορεύει ρητά την βιντεοεπιτήρηση κατά τον χρόνο λειτουργίας του σχολείου.

Η  πανδημία έφερε και στο πεδίο της εκπαίδευσης τεράστια ζητήματα και ιδίως στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η  Χώρα από τις 13 Μαρτίου τελεί σε καθεστώς έκτακτης υγειονομικής ανάγκης. Την Δευτέρα 11 Μαΐου 2020, ξεκίνησε  η  επανέναρξη των σχολικών μαθημάτων για τους μαθητές  Γ’ Λυκείου ύστερα από μια παύση δύο μηνών περίπου. Όμως το πρόβλημα που υπάρχει και έγινε προσπάθεια ν’ αντιμετωπισθεί νομοθετικά είναι η κάλυψή των αναγκών  της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω κορωνοϊού (την Παρασκευή 8/5/2020, δημοσιεύθηκε σχέδιο νόμου του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου (sic),  με  τροπολογία που αφορά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση).

2.    Το υπουργείο Παιδείας προέβη σε νέα εξαιρετικής φύσεως  νομοθετική ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία προβλέπεται, η δυνατότητα ταυτόχρονης διδασκαλίας σε μαθητές που συμμετέχουν στο μάθημα με φυσική παρουσία και σε μαθητές που συμμετέχουν εξ αποστάσεως, σε περίπτωση επιδημικής νόσου (όπως αυτή που βιώνουμε τώρα λόγω του κορωνοϊού COVID-19). Επιπλέον, προβλέπεται σε περίπτωση έκτακτου ή απρόβλεπτου γεγονότος, η δυνατότητα συνολικής σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, για όσο διαρκεί η έκτακτη ή απρόβλεπτη συνθήκη (π.χ. σε περίπτωση φυσικών καταστροφών). H Αρχή Προστασίας Προσωπικών δεδομένων σε επίσημη Ανακοίνωση της επικαλουμένη την εξαιρετική ανάγκη που προέκυψε από τον κορωνοϊό αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «αποσαφήνισε ότι είναι καταρχήν νόμιμος ο σκοπός της ταυτόχρονης διδασκαλίας σε μαθητές με φυσική παρουσία και σε άλλους μαθητές με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης…» «Καμία εγκατάσταση κάμερας δεν θα γίνει στις τάξεις», ξεκαθάρισε  το υπουργείο, άλλωστε αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί.

Η πολιτεία υποχρεούται κατά το  άρθρο 16 παρ. 4 του Συντάγματος να φροντίζει για την πρόσβαση σε δωρεάν εκπαίδευση, (κοινωνικό δικαίωμα στην εκπαίδευση) αλλά και ν’ αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κρίση από τη πανδημία ,με την διαφύλαξη όμως των ατομικών δικαιωμάτων των μαθητών (βλ. το άρθρο 21Σ για την προστασία της παιδικής ηλικίας ) και εκπαιδευτικών  (βλ. το άρθρο 22Σ για την προστασία της εργασίας ) και ιδίως της  προστασίας της ιδιωτικής ζωής στο άρθρο  9Α Σ (Προστασία προσωπικών δεδομένων). Με το άρθρο 9Α κατοχυρώνεται το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, ήτοι το δικαίωμα του λεγόμενου “πληροφοριακού αυτοκαθορισμού” ή “αυτοδιάθεσης των πληροφοριών”. Ως τέτοια δε δεδομένα θεωρούνται όχι μόνον εκείνα που αναφέρονται στην ιδιωτική ζωή, αλλά και εκείνα που προορίζονται για εξωτερίκευση στη δημόσια σφαίρα, ενώ, εξάλλου, η προστασία αναφέρεται όχι μόνο στην επεξεργασία των στοιχείων αυτών από κρατικά όργανα, αλλά και από ιδιώτες (ΣτΕ 1616/2012). Το άτομο δικαιούται πλέον να ελέγχει και να καθορίζει τον τρόπο συλλογής και επεξεργασίας των πληροφοριών που το αφορούν, και τούτο, με την εγγύηση και συνδρομή μιας ανεξάρτητης αρχής επιφορτισμένης με αυτήν ακριβώς την αρμοδιότητα, της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού χαρακτήρα, η οποία περιλαμβάνεται στις πέντε ανεξάρτητες αρχές που κατοχυρώνει ρητά το Σύνταγμα (βλ. ΟλΑΠ 1/2017). Ο Ν. 2472/1997  (“προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα”), ως ισχύει στην προκείμενη περίπτωση, εκδόθηκε σε συμμόρφωση αφενός μεν προς την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία του ατόμου από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα της 28 Ιανουαρίου 1981, που κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 2068/1992, αφετέρου δε προς την 95/46/ΕΚ Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 24-10-1995 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Αντικείμενο του ανωτέρω νόμου, κατά τη διάταξη του άρθρου 1 αυτού, είναι η θέσπιση των προϋποθέσεων για την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα προς προστασία των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των φυσικών προσώπων και ιδίως της ιδιωτικής ζωής (βλ. ΣτΕ1759/2019). Σύμφωνα με τη νομολογία του ΣτΕ και του ΕΔΔΑ, η Πολιτεία έχει διακριτική ευχέρεια ως προς την οργάνωση των μαθημάτων. Η διοίκηση, ασκώντας τη διακριτική αυτή ευχέρεια, μπορεί να επιβάλλει μέτρα έτσι ώστε να επιτελείται η εκπαιδευτική διαδικασία, με την προϋπόθεση τηρήσεως των σχετικών υπερνομοθετικών διατάξεων προστασίας των μαθητών και εκπαιδευτικών για την προστασία τους έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Δεδομένου δε ότι υφίσταται διακριτική ευχέρεια του νομοθέτη και της κανονιστικώς δρώσας Διοίκησης να αντιμετωπισθεί η έκτακτη ανάγκη της εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν παραβιάζει με τις ανωτέρω προϋποθέσεις κάποια υπερνομο­θετικής ισχύος διάταξη και είναι συνταγματικώς ανεκτή.

*Πρώην υπηρεσιακός υπουργός Επικρατείας, Δικηγόρος