Χρήστος Κλειώσης: Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους και οι δικηγόροι
Του Χρήστου Κλειώση *
Ο στόχος του ψηφιακού μετασχηματισμού της δημόσιας διοίκησης όπως έχει διακηρυχθεί από την Κυβέρνηση αποτελεί μια από τις βασικές πολιτικές δεσμεύσεις της και για αυτό έχει ανεβάσει αρκετά τον πήχη των προσδοκιών στον τομέα αυτό. Όμως η δημόσια διοίκηση αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα και ένα αυτοτελές σύστημα, η δε εναλλασσόμενη πολιτική ηγεσία της δεν είναι πάντα σε θέση να αντιλαμβάνεται τις πραγματικές ανάγκες και παθογένειές της, όπως αυτές εκφράζονται στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ δημόσιας διοίκησης και χρηστών των υπηρεσιών της. Για να φέρω ένα παράδειγμα: ποιος υπουργός ασχολήθηκε ποτέ ειδικά με τις αχρείαστες ουρές και τις σπαταλημένες εργατοώρες σε υπηρεσίες όπως το μητρώο της Εφορίας ή το τμήμα που είναι αρμόδιο για τις επιστροφές φόρου; Η όποια πολιτική δράση ήταν σε γενικό και αφηρημένο επίπεδο και δεν στόχευε την αντιμετώπιση συγκεκριμένων διαδικαστικών παθογενειών, με αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η ωφέλεια που φτάνει μέχρι την κοινωνία.
Η σημερινή πολιτική ηγεσία, παρά τον ευγενή σκοπό της να αναβαθμίσει την ποιότητα των υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, δεν πρέπει να μείνει ευάλωτη σε έναν καλά κρυμμένο κίνδυνο: Τον κίνδυνο να μην αντιληφθεί τον πραγματικό διάλογο μεταξύ κοινωνίας και δημόσιας διοίκησης. Το τι πραγματικά γίνεται σε κάθε υπηρεσία, μπορεί να είναι ασήμαντο με όρους τρέχουσας πολιτικής διαχείρισης (εκτός αν κάποιο περιστατικό προκαλέσει αρκετή αίσθηση για να εισέλθει στη δημόσια σφαίρα ως περίεργη είδηση), όμως είναι αυτό που εισπράττει ο πολίτης, και με βάση αυτό θα επηρεαστεί η πολιτική κρίση του. Για αυτό η εμπειρία της συναλλαγής με τις υπηρεσίες θα πρέπει να είναι στο επίκεντρο. Διαφορετικά όλες οι φιλόδοξες και καλοπροαίρετες προσπάθειες ψηφιακού μετασχηματισμού του κράτους διατρέχουν τον κίνδυνο να εξελιχθούν σε ένα φιάσκο αναποτελεσματικής σπατάλης πολιτικού κεφαλαίου αν η πολιτική ηγεσία δεν αντιληφθεί τι πραγματικά θέλουν οι πολίτες στις καθημερινές συναλλαγές τους με τις δημόσιες υπηρεσίες.
Γιατί οι πολίτες θέλουν, για να κάνουν τη δουλειά τους, καλύτερες υπηρεσίες, όχι απλώς ψηφιοποιημένες. Η ψηφιοποίηση είναι καλοδεχούμενη στο βαθμό που συνιστά αναβάθμιση της υπηρεσίας στους πολίτες και όχι ψηφιοποίηση της γραφειοκρατίας, η οποία θα καταστήσει ακόμα πιο ακόμακρη και εχθρική τη στάση της δημόσιας διοίκησης στη κοινωνία. Η ψηφιοποίηση δεν είναι αυτοσκοπός γιατί ένας είναι ο σκοπός, να διευκολυνθεί ο πολίτης που είναι και ο τελικός καταναλωτής των διοικητικών υπηρεσιών και κριτής των πολιτικών αποφάσεων. Το κέντρο βάρους επομένως της κάθε φιλόδοξης προσπάθειας ψηφιοποίησης πρέπει να πέφτει στην αναβάθμιση και αποσφαλμάτωση των διοικητικών διαδικασιών, και μάλιστα κάθε μιας ξεχωριστά. Όταν οι διαδικασίες λειτουργούν με τρόπο διαυγή και συνεπή, η ψηφιοποίηση αποτελεί μόνο ζήτημα τεχνικής διεκπεραίωσης. Για αυτό άλλωστε η προσπάθεια του Υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης ξεκίνησε εμβληματικά με διαδικασίες σε ληξιαρχεία και δημοτολόγια που λίγο πολύ είναι στρωμένες και χωρίς ιδιαιτερότητες και έτσι επιτρέπουν την περαιτέρω ψηφιοποίησή τους. Η ψηφιοποίηση προϋποθέτει ομαλές και προβλέψιμες διαδικασίες.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι είναι εξαιρετικά θετικό ότι έχει ληφθεί πρόνοια για τη δημιουργία θέσης πολιτικής ευθύνης με ακριβώς αυτό το αντικείμενο. Αναφέρομαι στη πρόβλεψη θέσης Υφυπουργού Απλούστευσης Διαδικασιών. Όμως πέραν του συμβολικού χαρακτήρα της συγκεκριμένης κίνησης, είναι ακόμα πολύ νωρίς για να δούμε ουσιαστικά αποτελέσματα στο τομέα αυτό. Το εγχείρημα της απλούστευσης και αποσφαλμάτωσης των διαδικασιών, κάθε μιας ξεχωριστά, είναι τιτάνιο και εξαιρετικά χρονοβόρο, ειδικά αν επιχειρηθεί με τις δυνάμεις που διαθέτει η δημόσια διοίκηση, γιατί αυτές ούτε αρκετές είναι αλλά ούτε σε θέση να αντιληφθούν την συνολική εικόνα της σχέσης διοίκησης και κοινωνίας. Το εγχείρημα αυτό, ή ακριβέστερα το όραμα της αναβάθμισης των διοικητικών διαδικασιών, με σκοπό την ψηφιοποίηση τους, έχει ανάγκη από συμμάχους εκτός του σώματος της δημόσιας διοίκησης. Άλλωστε στον σχετικό νόμο προβλέπεται η λήψη υπόψιν φορέων της κοινωνίας κατά την αναμόρφωση των διαδικασιών.
Μια διόλου αξιοκαταφρόνητη βοήθεια μπορεί να έρθει και από το δικηγορικό κόσμο γιατί είναι ο μόνος ο οποίος λόγω επαγγέλματος αναγκάζεται να έρθει σε επαφή με το σύνολο των διοικητικών διαδικασιών και όχι μόνο με συγκεκριμένες μόνο. Ο δικηγόρος, ως εντολοδόχος, μπορεί να εμπλακεί σε κάθε είδους απλές ή σύνθετες διοικητικές διαδικασίες και είναι ο πρώτος και ενδεχομένως και ο μόνος που θα εντοπίσει όχι μόνο τις αρρυθμίες που προκαλούν αγανάκτηση και ταλαιπωρούν τους πολίτες που εκπροσωπεί αλλά, το σημαντικότερο, τον λόγο για τον οποίο προκαλούνται αυτές οι αρρυθμίες, που συνήθως δεν είναι άλλος από την διάσταση μεταξύ νομοθετικής ρύθμισης και διοικητικής πρακτικής.
Μάλιστα ο δικηγόρος δεν θα περιοριστεί μόνο σε αρρυθμίες της διοίκησης με κοινωνικό χαρακτήρα, όπως συμβαίνει και με την περίπτωση του Συνηγόρου του Πολίτη, αλλά θα βρεθεί συχνά αντιμέτωπος με αγκυλώσεις που εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη και την επενδυτική δραστηριότητα. Όμως ο δικηγόρος εκτός από επαγγελματίας είναι και επιστήμονας, ένας λεπτολόγος «τεχνίτης των θεσμών», ο οποίος όταν βλέπει ένα θεσμό να δυσλειτουργεί, είναι σε θέση να διαγνώσει όχι μόνο το πρόβλημα αλλά και την ενδεδειγμένη λύση. Αυτή ακριβώς η ιδιαίτερη δεξιότητα είναι αυτή που του επιτρέπει να “επικονιάσει” αυτή τη νέα προσπάθεια απλούστευσης των διαδικασιών με εύστοχες και ουσιαστικές προτάσεις αναβάθμισης των διαδικασιών που, κατά την άποψη του δικηγορικού σώματος, χωλαίνουν. Το μόνο που χρειάζεται είναι να γίνει συστηματική χρήση αυτής της συλλογικής δεξιότητας του δικηγορικού σώματος.
Καταλήγω λοιπόν στο συμπέρασμα ότι είναι πλέον ώριμες οι συνθήκες για να δημιουργηθεί ένας θεσμικά αναγνωρισμένος δίαυλος ροής προτεινόμενων προτάσεων αποσφαλμάτωσης και αναβάθμισης αναφορικά με διάφορες διοικητικές διαδικασίες που έχουν αναπτυξιακό πρόσημο και κοινωνικό αντίκτυπο όπως συμβαίνει ιδιαίτερα με τις διαδικασίες στην ΑΑΔΕ και τον ΕΦΚΑ. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι στο Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών λειτουργούν ήδη μόνιμες εξειδικευμένες επιτροπές (πχ. Επιτροπές Ασφαλιστικού, Φορολογικού και Μεταναστευτικού δικαίου). Οι επιτροπές απαρτίζονται από δικηγόρους, μεταξύ των οποίων καθηγητές Πανεπιστημίου. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας τους, τα μέλη τους έχουν ήδη επισημάνει τις δυσλειτουργίες στις ήδη υπάρχουσες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, αλλά και προτάσεις για επέκταση ηλεκτρονικών υπηρεσιών εκεί που ο πολίτης υφίσταται ταλαιπωρία και γραφειοκρατία. Παράλληλα θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο ΔΣΑ είναι σύμβουλος της Πολιτείας (άρθρο 90 Κώδικα Δικηγόρων), και επομένως μόνο ωφέλιμος θα μπορούσε να είναι ένας συντεταγμένος “βομβαρδισμός” από στοχευμένες προτάσεις αναβάθμισης και αποσφαλμάτωσης διαφόρων διαδικασιών που ταλαιπωρούν τους δικηγόρους και τους εντολείς τους, προκειμένου να ληφθούν υπόψιν από τα αρμόδια όργανα του κράτους. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος: Δεν θα ήταν καλύτερο αν κάθε δικηγόρος, με αφορμή τη προσωπική του εμπειρία, έμπαινε στον κόπο να περιγράψει με συγκεκριμένο τρόπο το πρόβλημα που συνάντησε και να υποδείξει την λύση, αντί να το κάνει με μια παραπονεμένη ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα; Ειδικά μάλιστα αν ξέρει ότι αυτή η αναφορά του, αφού περάσει από το φίλτρο των ήδη υφιστάμενων επιτροπών, μπορεί να γίνει επίσημη θεσμική πρόταση του δικηγορικού σώματος για αναβάθμιση μιας συγκεκριμένης διαδικασίας;
Το δικηγορικό σώμα, από την ίδρυσή του έχει σαν σκοπό να υπηρετεί την ευνομία που σήμερα βλέπουμε, ο καθένας από τη σκοπιά του, να υποβαθμίζεται από κρούσματα φορέων που δεν δίνουν προτεραιότητα στο κείμενο του νόμου αλλά στην εμπέδωση διοικητικών και τεχνικών πρακτικών. Αυτή ακριβώς την ανισορροπία θα πρέπει ως δικηγόροι με τις αναφορές και τις προτάσεις μας είτε να την ανατρέψουμε είτε να την προλάβουμε, αποκαθιστώντας την αρχή της νομιμότητας της διοικητικής δράσης ως την λύδια λίθο της επιχειρούμενης απλούστευσης των διαδικασιών και ως κοινή γλώσσα όλων των συναλλασσόμενων, διοικούντων και διοικούμενων.
* Ο Χρήστος Κλειώσης είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, υποψήφιος διδάκτωρ στο φορολογικό δίκαιο και τακτικό μέλος της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr
