Αντώνης Π. Αργυρός: Προτάσεις για την αναθεώρηση του Συντάγματος – Ζητήματα δικαιοσύνης και κράτους δικαίου

Εισαγωγικά: 

1. Με την ευκαιρία της συζήτησης που έχει ανοίξει για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, επιβάλλεται κατά γνώμη μας, να τεθούν τα ζητήματα που αφορούν την Ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης¹ και του Κράτους Δικαίου.

Τέτοια σημαντικά ζητήματα είναι:

α) Η λογοδοσία της δικαιοσύνης²

β) Ο προληπτικός έλεγχος συνταγματικότητάς των νόμων³

γ) Η πλήρης απεξάρτηση της Δικαιοσύνης από την Εκτελεστική Λειτουργία

δ) Ο αποτελεσματικός δικαστικός έλεγχος, όλων χωρίς εξαίρεση των πράξεων εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας ακόμη και της παραβίασης των διατάξεων που αφορούν στην καλή νομοθέτηση⁴ ή των Interna corporis⁵

ε) Η αναμόρφωση και ενοποίηση των Δικαστηρίων των άρθρων 99Σ (δικαστήριο αγωγών κακοδικίας και 86 παρ 4 Σ (Μισθοδικείο) ή σε κάθε περίπτωση τροποποίηση των όρων προσφυγής και συνθέσεως τους και η ένταξη των διαφορών αποζημιώσεως των πολίτων για «πρόδηλο» σφάλμα οργάνου  της δικαστικής λειτουργίας⁶

Στ) Η αλλαγή του τρόπου επιλογής της Ηγεσίας της Δικαιοσύνης και των Ανεξαρτήτων Αρχών

Ειδικότερα: 

Ι. Η λογοδοσία στην δικαιοσύνη:

1.Θεσμοθέτηση του «Ανωτάτου Συμβουλίου της Δικαιοσύνης»⁷ που θα είναι και το «Εθνικό Συμβούλιο Μεταρρύθμισης Δικαιοσύνης», δηλαδή ενός οργάνου λογοδοσίας και  συμβουλευτικού οργάνου της Πολιτείας, μιας  συντονιστικής επιτροπής από όλους τους λειτουργούς της δικαιοσύνης με θεσμική ιδιότητα(ηγεσίες δικαστηρίων  συνδικαλιστικές οργανώσεις δικαστών, Ολομέλεια Δικηγόρων, Συμβολαιογράφων), που να εντοπίζει τις παθογένειες και να  επεξεργάζεται  τα θέματα και  τα ζητήματα του  τι πρέπει να γίνει  για την βελτίωση του όλου συστήματος απονομής της δικαιοσύνης. Το ζήτημα της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος δεν μπορεί να προχωρήσει εάν δεν υπάρχει ένας ανώτατος φορέας που θα έχει την ευθύνη του κι αυτός ο φορέας πρέπει να απηχεί τις απόψεις όλων των παραγόντων της δικαιοσύνης, ώστε να ενεργεί με την αναγκαία συναίνεση. Υπάρχει ένα επιτυχημένο πρότυπο το ΔΣ της Σχολής Δικαστών ΕΣΔΙ. Το ζήτημα δεν μπορεί να επιλύεται κάθε φορά αποσπασματικά. Εκείνοι που μετέχουν πρέπει να ξέρουν τις συνέπειες των αποφάσεων τους με σεβασμό στη Δημοκρατία και τον πολίτη⁸. Η πραγματικότητα που δημιουργείται με την τεχνητή νοημοσύνη στην απονομή της δικαιοσύνης⁹, είναι μέγα ζήτημα πολλαπλών αναγνώσεων και πρέπει να μελετηθεί  αντιμετωπισθεί συλλογικά και  θεσμικά ενιαία από όλους τους φορείς.

2. Σύμφωνα ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΔΙΚΑΣΤΩΝ στη Magna Carta των Δικαστών ορίζεται¹⁰:  «Όργανο αρμόδιο για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας 13. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία των δικαστών, κάθε Κράτος πρέπει να δημιουργήσει ένα Συμβούλιο για το Δικαστικό Σώμα ή άλλο ειδικό όργανο, το οποίο θα είναι ανεξάρτητο από την εκτελεστική και νομοθετική λειτουργία, εξουσιοδοτημένο με ευρεία αρμοδιότητα ως προς όλα τα ζητήματα που αφορούν το καθεστώς, την οργάνωση, τη λειτουργία και την εικόνα των δικαστικών θεσμών. Το Συμβούλιο θα αποτελείται είτε αποκλειστικά από δικαστές, είτε από ευρεία πλειοψηφία δικαστών, οι οποίοι θα εκλέγονται από συναδέλφους τους του ίδιου βαθμού. Το Συμβούλιο του Δικαστικού Σώματος θα είναι υπεύθυνο για τις ενέργειες και τις αποφάσεις του»

 ΙΙ. Η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης¹¹ είναι στενά συνυφασμένη με τις αλληλένδετες αρχές του Κράτους Δικαίου¹². Η δικαστική ανεξαρτησία έχει δύο αλληλένδετες πτυχές: την προσωπική και τη λειτουργική (87 παρ. 1 και 93 παρ. 4 Σ).Αναφορά στις διατάξεις των άρθρων 62,86,90 § 5, 88 ,91,95, 99, 100 Συντάγματος:

α) Επιλογή στις κορυφαίες θέσεις της Δικαιοσύνης.

Ο τρόπος επιλογής των ανώτατων δικαστικών λειτουργών από την Κυβέρνηση θα πρέπει να τροποποιηθεί¹³ , τροποποιούμενου σχετικά του άρθρου 90 § 5 Σ είναι κομβικό ζήτημα για την δικαστική Ανεξαρτησία.

β). Όριο ηλικίας δικαστικών λειτουργών: (άρθρο 88 § 5 Σ). Τροποποίηση της διατάξεως με κατάργηση της διάταξης και σκοπό την καθιέρωση νομοθετικά ενιαίου ορίου ηλικίας ανεξαρτήτως βαθμού του εβδομηκοστού έτους¹⁴.

γ) Κατάργηση κάθε ελέγχου του Υπουργού Δικαιοσύνης:

1.Κατάργηση κάθε ελέγχου του Υπουργού Δικαιοσύνης για την άσκηση πειθαρχικής αγωγής κατά δικαστικού λειτουργού, για διαφωνία σε προαγωγή δικαστικού λειτουργού (άρθρο 91 Σ), ειδικότερα: α) Κατάργηση της διατάξεως του άρθρου 91 § 3 Σ: «3. …. Tήν πειθαρχική αγωγή εγείρει και ο Υπουργός της Δικαιοσύνης». β) Κατάργηση της διατάξεως του άρθρου 91 § 3: «3. Αν ο Υπουργός Δικαιοσύνης διαφωνεί με την κρίση Ανώτατου δικαστικού συμβουλίου, μπορεί να παραπέμπει το ζήτημα στην ολομέλεια του οικείου ανώτατου δικαστηρίου, όπως νόμος ορίζει» και της διατάξεως του άρθρου 91 § 4: «§ 4. Οι αποφάσεις της ολομέλειας ως δευτεροβάθμιου ανώτατου δικαστικού συμβουλίου για το ζήτημα που έχει παραπεμφθεί σε αυτήν, καθώς και οι αποφάσεις του ανώτατου δικαστικού συμβουλίου, είναι υποχρεωτικές».

2. Η Οικονομική Ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. 

Τα Δικαστήρια να έχουν δικό τους προϋπολογισμό τον οποίοι να διαχειρίζονται χωρίς την εμπλοκή του Υπουργού Δικαιοσύνης ή του ΤΑΧΔΙΚ.

3. Η μεταφορά της Δικαστικής Αστυνομίας¹⁵ στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ως δικαστικού σχηματισμού.

ΙΙ) της συμμόρφωσης της Πολιτείας στις αποφάσεις των δικαστηρίων και του ΕΔΔΑ και του ΔΕΕ:

1.Οι αποφάσεις της Δικαιοσύνης αλλά και του ΕΔΔΑ και ΔΕΕ,   πρέπει και να εφαρμόζονται άμεσα από την Διοίκηση, πράγμα που πρέπει να βελτιωθεί και  προστεθεί ρητά στην διάταξη του άρθρου 95 § 5 του Συντάγματος.

2.Αυτονόητη είναι ευθύνη του κράτους και από παράνομες πράξεις οργάνων του για αποζημιώση από πρόδηλο σφάλμα του δικαστικού λειτουργού.

Το ΕΔΔΑ με αφορμή την 800/2021 απόφαση του ΣτΕ, εξέδωσε την ιστορική Απόφαση του στην «ΥΠΟΘΕΣΗ ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ ΚΑΤΑ ΕΛΛΑΔΑΣ (NO. 3) (57246/21)» και έκρινε ότι σύμφωνα με άρθρο 6 παρ 1 της ΕΣΔΑ, δεν μπορεί να εμποδισθεί η άσκηση αγωγής αποζημιώσεως κατά τις διατάξεις των άρθρων 105-106 ΕισΝΑΚ, υφισταμένης αστικής ευθύνης του δημοσίου, από πράξεις των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας (βλ. ΣτΕ 2168/2016 επταμ., 48/2016 επταμ., 1330/2016).

Για τα ζητήματα αποζημιώσεως από πράξεις των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας  θα έπρεπε νομίζω  να  αντιμετωπισθεί οριστικά  απο το Σύνταγμα, εν όψει της σοβαρότατος του ζητήματος.

ΙΙI) Επιλογή των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών: Σύμφωνα με το άρθ. 101Α παρ. 2 Συντ., η επιλογή των μελών των –συνταγματικά προστατευόμενων– Ανεξάρτητων Αρχών (ΑΑ) γίνεται με απόφαση της περίφημης Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής. Η απόφαση λαμβάνεται με πλειοψηφία των 3/5 των μελών της Διάσκεψηςꞏ τα σχετικά δε με τη διαδικασία αυτή ορίζονται ειδικότερα στον Κανονισμό της Βουλής (άρθ. 13-14 ΚτΒ).

Η επιλογή μεταξύ επιστημόνων με υποδειγμένη εμπειρία και γνώση, μετά δημόσια προκήρυξη και με όριο ηλικίας συμμετοχής για μία μόνη πενταετή θητεία μη ανανεώσιμη. Η Επιλογή δεν μπορεί να γίνεται με όρους αδιαφάνειας .όπως μέχρι σήμερα, θα γίνεται Α)   έλεγχος των προσόντων και της συνάφειας του αντικειμένου από το ΑΣΕΠ, Β) μετα προεπιλογή του τριπλάσιού αριθμού των εκκρεμών προς πλήρωση  θέσεων από ανεξάρτητη επιτροπή και γ) τελική επιλογή από τον ΠτΔ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Όπως έχει διατυπώσει με τρόπο κλασσικό ο Montesquieu, «το καλύτερο πολίτευμα είναι εκείνο στο οποίο υπάρχουν θεσμικά όρια στην υπερβολική συγκέντρωση της εξουσίας, και τα καλύτερα όρια είναι όταν τα πράγματα έχουν έτσι διευθετηθεί «ώστε η (μία) εξουσία να αναχαιτίζει την (άλλη) εξουσία».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Βλ. Ε. Κρουσταλάκης, Η δικαστική εξουσία, η ανεξαρτησία της και η κοινή γνώμη, ΕλλΔνη 27 [1986]. 36 επ

[2] Βλ. Μιχάλης Ν. Πικραμένος «Η λογοδοσία των δικαστών στη δημοκρατία: δημόσια εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη» (Ευρασία, Αθήνα 2022)

[3] Βλ. Αντώνη Αργυρού ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ (1)ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟΣ ΠΛΕΟΝ Ο ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΣΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜATIΚΟΤΗΤΑΣ Των ΝΟΜΩΝ και των «interna corporis» σε https://dikastis.blogspot.com/2025/07/1.html

[4] Βλ. Χρ. Ντουχάνης, Ο δικαστικός έλεγχος του κύρους των κανόνων δικαίου και ιδίως των κανονιστικών διοικητικών πράξεων, ΘΠΔΔ 8-9/2017, 795.

[5] Βλ. ΣτΕ 360/2017

[6] ΒΛ. ΣτΕ Ολ 1501/2014

[7] Η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων με υπόμνημα της 31-7-2023 στον Υπουργό Δικαιοσύνης πρότεινε: «Θεσμοθέτηση Εθνικού Ινστιτούτου Δικαιοσύνης, δηλαδή ενός οργάνου, το οποίο θα έχει οριζόντια αρμοδιότητα για την καταγραφή των αναγκών των Δικαστηρίων, την υποβολή προτάσεων και  το σχεδιασμό των μέτρων, που πρέπει να λαμβάνει η Πολιτεία προς  βελτίωση των όρων απονομής της Δικαιοσύνης. Προτείνεται δε να  συγκροτείται από ανώτατους Δικαστές όλων των κλάδων της Δικαιοσύνης, αιρετών εκπρόσωπων των Δικαστικών Ενώσεων, εκπροσώπων των Δικηγορικών Συλλόγων, των Δικαστικών Υπαλλήλων και του αρμοδίου Υπουργείου Δικαιοσύνης.»

[8] Η πρόταση τέθηκε πρώτη φορά  με άρθρο μου :«Αντώνη Π. Αργυρού: Οι παράλληλοι διάλογοι «Κωφών» για την Δικαιοσύνη» 10/11/2022 σε https://lawnet.gr/law-news/

[9] Βλ. Πετράκου Διονυσία «Η Τεχνητή Νοημοσύνη στη Δικαιοσύνη – Τα ρομπότ στην έδρα, οι άνθρωποι στο εδώλιο» 2021-05 | 04 σε: https://www.syntagmawatch.gr/t

[10] Βλ. σε https://rm.coe.int/-agna-carta-greek/168098687b

[11 Βλ. Δημ. Γ. Ράϊκος, «Η αμεροληψία κατά την απονομή της δικαιοσύνης», ομιλία στην ημερίδα ΕΔΔ-ΚΕΔΙΒΑ της 3.4.2014, ανάρτηση στην ιστοσελίδα της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών

[12] Μπουκουβάλα Βαρβάρα: H ανεξαρτησία της δικαιοσύνης μέσα από τις αποφάσεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου σε https://ddikastes.gr/

[13] Θα αποτελέσει αυτοτελή πρόταση μας η αντικατάσταση της ισχύουσας διατάξεως

[14] Σήμερα ισχύει το παράδοξο και εν ολίγοις τιμωρητικό «5. Oι δικαστικοί λειτουργοί, έως και το βαθμό του εφέτη ή του αντεισαγγελέα εφετών και τους αντίστοιχους με αυτούς βαθμούς, αποχωρούν υποχρεωτικά από την υπηρεσία μόλις συμπληρώσουν το εξηκοστό πέμπτο έτος της ηλικίας τους και όλοι όσοι έχουν βαθμούς ανώτερους από αυτούς ή τους αντίστοιχους με αυτούς αποχωρούν υποχρεωτικά από την υπηρεσία μόλις συμπληρώσουν το εξηκοστό έβδομο έτος της ηλικίας τους.»

[15] Ν 4963ΦΕΚ Α 149 – 30.07.2022

*Αντώνης Π. Αργυρός, Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr