Αρχιμανδρίτης Αθηναγόρας Σουπουρτζής: Η νέα θεσμική πρόβλεψη για τους ιδιωτικούς χώρους λατρείας στην Ελλάδα: νομοκανονικές παρατηρήσεις

Με τον νόμο που ψηφίσθηκε από την Ολομέλεια της Βουλής την 1η Αυγούστου 2025 και περιλαμβάνει διατάξεις αρμοδιότητας της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού,  με την επωνυμία: “Σύσταση νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου με την επωνυμία «Ελληνορθόδοξη Ιερά Βασιλική Αυτόνομη Μονή του Αγίου και Θεοβάδιστου όρους Σινά στην Ελλάδα», ρυθμίσεις θεμάτων αρμοδιότητας Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων, ενίσχυση της ασφάλειας στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, διατάξεις για τον αθλητισμό και λοιπές ρυθμίσεις”, εισάγεται για πρώτη φορά ένα συνεκτικό, σαφές και λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο για τη ρύθμιση των ιδιωτικών χώρων λατρείας. Ειδικότερα, το άρθρο 31 του εν λόγω νομοθετήματος καθορίζει με κανονιστική ακρίβεια τις προϋποθέσεις ίδρυσης, λειτουργίας και εποπτείας ιδιωτικών λατρευτικών χώρων που εξυπηρετούν τις ανάγκες πιστών της κατ’ άρθρο 3 του Συντάγματος Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού.

Η παρέμβαση αυτή δεν συνιστά καινοφανή μεταρρύθμιση, αλλά τυποποίηση και θεσμική αναβάθμιση υφιστάμενων πρακτικών, οι οποίες είχαν συχνά αποτελέσει αντικείμενο ερμηνευτικής αβεβαιότητας, δικαστικών διεκδικήσεων ή κανονικής σύγκρουσης. Το νέο πλαίσιο εξισορροπεί την ιδιωτική πρωτοβουλία με την εκκλησιαστική δικαιοταξία, εντός του πολιτειακού και εκκλησιο-κανονικού πλαισίου, λαμβάνοντας  υπόψιν την πολεοδομική ευταξία και τη δημόσια τάξη.

Νομικές προϋποθέσεις λειτουργίας ιδιωτικών χώρων λατρείας

Κατά την παράγραφο 1, η ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού χώρου λατρείας επιτρέπεται εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:

1. 1. Ο χώρος ανήκει σε φυσικό πρόσωπο ή σε νομικό πρόσωπο μη εκκλησιαστικό.
   2. Η χρήση του περιορίζεται για τέλεση μυστηρίου ή άλλης τελετής για  συγκεκριμένες κατηγορίες φυσικών προσώπων, συνδεδεμένων με τον ιδιοκτήτη (οικογένεια, ωφελούμενοι, διαμένοντες κ.λπ.).

• Έχει προηγηθεί έκδοση γραπτής άδειας από την κατά τόπον αρμόδια Ιερά Μητρόπολη (της παρ. 4 του άρθρου 1 του ν. 590/1977 (Α΄ 146), εφόσον πρόκειται για την Εκκλησία της Ελλάδος ή του άρθρου 17 του ν. 4149/1961 (Α΄ 41), εφόσον πρόκειται για την Εκκλησία της Κρήτης και του άρθρου 3 του ν. 2942/2001 (Α΄ 202)) ή των άρθρων 319 και 320 του ν. 4957/2022 (Α΄ 141), εφόσον πρόκειται για τα Δωδεκάνησα ή την Πατριαρχική Εξαρχία Πάτμου)

1. Τηρούνται οι διατάξεις της πολεοδομικής νομοθεσίας.

Η άδεια δεν είναι απλή βεβαίωση, αλλά αποτελεί απαραίτητη πράξη κανονικής αναγνώρισης και αδειοδοτήσεως εκκλησιολογικού χαρακτήρα, απορρέουσα από την κανονική ευθύνη του επιχωρίου  Επισκόπου επί του συνολικού ποιμαντικού ελέγχου (βλ.ενδεικτικά Κανόνα ΛΘ´ Αγ. Αποστόλων).

Μητρώο και απόδειξη της νομιμότητας

Η παράγραφος 2 καθιστά υποχρεωτική την τήρηση μητρώου ιδιωτικών χώρων λατρείας από την εκκλησιαστική αρχή (δηλ. την οικεία Ιερά Μητρόπολη). Σε αυτό καταγράφονται τα πλήρη στοιχεία του χώρου (η διεύθυνσή του, ο αριθμός και η ημερομηνία της άδειας), καθώς και του δικαιούχου της άδειας.

Η εγγραφή στο μητρώο, πέραν της ίδιας της αδείας, συνιστά αποδεικτικό στοιχείο της αδειοδότησης του χώρου και προϋπόθεση για κάθε σχετική διοικητική πράξη.

Φύση της άδειας – Εκκλησιοδικαιική έγκριση

Στο υπό δημοσίευση νομοθέτημα καθίσταται σαφές ότι η άδεια εγκρίνεται και ανακαλείται κατά την πνευματική κρίση της κατά τόπο αρμόδιας εκκλησιαστικής αρχής- του οικείου Μητροπολίτη , και η χορήγησή της δεν θεμελιώνει αξίωση των κατόχων της έναντι της εκκλησιαστικής αρχής ώστε να εξυπηρετούνται οι θρησκευτικές ανάγκες τους οπωσδήποτε στον χώρο λατρείας τους αντί του Ενοριακού Ναού της περιοχής τους.

Η άδεια αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση των διοικητικών πράξεων ή την υποβολή γνωστοποιήσεων που απαιτούνται κατά την πολεοδομική νομοθεσία για τις οικοδομικές εργασίες ή αλλαγές χρήσης σε ακίνητο με σκοπό να ανεγερθεί ή να λειτουργήσει ο χώρος λατρείας.

Στον ιδιωτικό χώρο λατρείας μπορεί να λειτουργήσει με την άδεια της κατά τόπο αρμόδιας εκκλησιαστικής αρχής κληρικός της οικείας Ιεράς Μητροπόλεως ή άλλος κληρικός εφόσον έχει την άδειά της.

Η ανακλητότητα της άδειας διασφαλίζει την κανονική αρμοδιότητα της Εκκλησίας επί του δικαιώματος της θρησκευτικής εκκλησιαστικής λατρείας και βασίζεται στην  εκκλησιολογική εξουσία του οικείου Μητροπολίτου ως εγγυητή της κανονικότητας στην τοπική του  Εκκλησία.

 Απαγορεύσεις και έννομες συνέπειες

Ο νόμος προβλέπει ότι οι ιδιωτικοί χώροι λατρείας:

– απαγορεύεται να ιδρύονται και να  λειτουργούν χωρίς την άδεια της οικείας Ιεράς Μητρόπολης·

– απαγορεύεται να τίθενται σε δημόσια λατρεία- ανεξάρτητα αν γίνονται τελετές από θρησκευτικό λειτουργό ή όχι·

– δεν επιτρέπεται να μεταβάλλουν χρήση ή να διατίθενται σε άλλη θρησκευτική κοινότητα·

– δεν μπορούν να ανεγείρονται, μετασκευάζονται, επεκτείνονται, μεταβάλλουν χρήση και να λειτουργούν κατά παράβαση της πολεοδομικής νομοθεσίας.

Τέλος, απαγορεύεται η μεταβολή του σκοπού λειτουργίας του ιδιωτικού χώρου λατρείας πέραν της ειδικά προβλεπόμενης τέλεσης μυστηρίων και ακολουθιών υπέρ των προσώπων της παραγράφου 1 (π.χ. κίνηση προς εμπορική ή κοινοτική χρήση).

Οι παραβάσεις συνεπάγονται την επιβολή διοικητικών μέτρων τόσο στους εμπράγματους δικαιούχους ή κατόχους των ανωτέρω χώρων λατρείας όσο και εις βάρος τυχόν εμπλεκόμενων θρησκευτικών λειτουργών.

Παραχώρηση χώρου σε διακριτή θρησκευτική κοινότητα– Υποχρεωτική ανάκληση αδείας

Η παραχώρηση χώρου σε άλλη θρησκευτική κοινότητα ή σε φυσικά πρόσωπα μη ανήκοντα στην Ορθόδοξη Εκκλησία προϋποθέτει:

– την αίτηση του ιδιοκτήτη στην αρμόδια Μητρόπολη για ανάκληση της άδειας·

– τη διαγραφή από το ως άνω μητρώο·

–  τη λήψη της νέας άδειας και τη νόμιμη λειτουργία του χώρου λατρείας σύμφωνα με τα άρθρα 25 και 26. 

Η αρμόδια εκκλησιαστική αρχή οφείλει υποχρεωτικά να ανακαλέσει την άδεια σε περίπτωση τέτοιας παραχώρησης.

Υφιστάμενοι Ιδιωτικοί χώροι λατρείας κατά το χρόνο έναρξης ισχύος του παρόντος νόμου

Ειδική μέριμνα λαμβάνεται και για τους υφιστάμενους κατά τον χρόνο έναρξης ισχύος του νόμου ιδιωτικούς χώρους λατρείας, οι οποίοι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 31 παρόν τος νομοθετήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η καταγραφή στο τηρούμενο μητρώο επέχει θέση άδειας, εφόσον πληρούνται σωρευτικά οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της παραγράφου 1. Περαιτέρω, οι έννομες συνέπειες που συνδέονται με την ύπαρξη, την έλλειψη ή την παράβαση της άδειας, επεκτείνονται κατά πλήρη αναλογία και στις περιπτώσεις καταγραφής υφιστάμενων χώρων, ενισχύοντας την κανονιστική συνέπεια της ρύθμισης.

Εκκλησιολογικές και Κανονικές Παρατηρήσεις 

Η νέα ρύθμιση αποτυπώνει τον λειτουργικό δυισμό Εκκλησίας και Πολιτείας στο πεδίο της προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας υπό θεσμικούς όρους. Αναγνωρίζει τη δυνατότητα ιδιωτικής πρωτοβουλίας εντός του πλαισίου του άρθρου 3 του Συντάγματος, αλλά την υποτάσσει στη δογματική, κανονική και διοικητική ενότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η νομοθετική παρέμβαση του άρθρου 31 δεν εκδηλώνεται εν κενώ. Ανταποκρίνεται σε μία διαρκώς εξελισσόμενη πρακτική πραγματικότητα, η οποία, ελλείψει συγκεκριμένης θεσμικής πρόβλεψης και υπό την πίεση νεοπαγών πραγματολογικών δεδομένων, είχε οδηγήσει —ιδίως κατά την τελευταία εικοσαετία— σε φαινόμενα μείζονος εκκλησιαστικής και διοικητικής δυσλειτουργίας. Η απουσία ενός οργανικού, τυποποιημένου πλαισίου είχε επιτρέψει τη διαμόρφωση ενός άτυπου καθεστώτος, εντός του οποίου η διάκριση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου λατρείας καθίστατο ασαφής ή και προσχηματική· με αποτέλεσμα την τελετουργική αυθαιρεσία, την εμφάνιση παραθρησκευτικών σχηματισμών, αλλά και —σε μη αμελητέο αριθμό περιπτώσεων— την ακούσια παραπλάνηση των πιστών ως προς την εγκυρότητα των τελουμένων ιεροπραξιών, όπως η τέλεση άκυρων ή και ανυπόστατων γάμων και βαπτίσεων από μη κανονικώς χειροτονημένους ή καθαιρεμένους κληρικούς. Η θεσμική αποκατάσταση της εν λόγω κατάστασης δεν ανάγεται απλώς σε ζήτημα κανονικής ευταξίας ή διοικητικής τάξης· συνιστά, αντιθέτως, προϋπόθεση θεσμικής εγκυρότητας της ίδιας της άσκησης του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας, υπό συνθήκες νομιμότητας, διαφάνειας και θεσμικής λογοδοσίας.

Εξίσου κρίσιμης σημασίας είναι η πρόβλεψη του νόμου περί ρητής απαγόρευσης παραχώρησης του ιδιωτικού ναού σε άλλη θρησκευτική κοινότητα· ενδεικτικώς, σε παλαιοημερολογίτες ή σχισματικές ομάδες μη ευρισκόμενες εν κοινωνία με την κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η απαγόρευση αυτή δεν εξαντλείται σε ζητήματα νομής ή εμπράγματης χρήσης του χώρου. Αντιθέτως, εντάσσεται σε ένα βαθύτερο εκκλησιολογικό και θεσμικό πλαίσιο: ο ναός —έστω και αν ιδρύεται και λειτουργεί εντός ιδιωτικής περιουσίας— διατηρεί λειτουργική, πνευματική και κανονική σχέση με το εκκλησιαστικό σώμα στο οποίο ανήκει. Η παραχώρηση της χρήσης του σε κοινότητα δογματικά ή κανονικά ξένη προς την Ορθόδοξη Εκκλησία ισοδυναμεί, εκκλησιολογικά, με ρήξη αυτής της σχέσης, και συνεπώς ενεργοποιεί την υποχρεωτική ανάκληση της άδειας και τη διαγραφή από το οικείο μητρώο. Δεν πρόκειται για τυπική διοικητική κύρωση, αλλά για θεσμική και εκκλησιολογική αποκατάσταση· για προστασία του χαρακτήρα της άδειας ως εκκλησιολογικού δεσμού και όχι ως εμπράγματου ή ενοχικού δικαιώματος επί του χώρου. Η άδεια αποτελεί στοιχείο σχέσεως με το σώμα της Εκκλησίας· δεν είναι τίτλος κυριότητας ούτε εγγύηση ατομικής ανεξαρτησίας από την κανονική τάξη.

Η καθιέρωση της εκκλησιοδικαιικής έγκρισης ως προϋποθέσεως νόμιμης λειτουργίας και η αναγνώριση της ανακλητότητας υπό την κρίση του οικείου Μητροπολίτη εντάσσουν την ιδιωτική εκκλησιαστική πρωτοβουλία σε θεσμικό κανονιστικό πλαίσιο συμβατό με το Σύνταγμα, τη Νομοθεσία και το Δίκαιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

* Του Αρχιμανδρίτη Αθηναγόρα Σουπουρτζή, Καθηγητή Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου Θεολογικής Ακαδημίας Volyn Ουκρανίας – Επισκέπτη Καθηγητή Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr