Αρχιμανδρίτης Αθηναγόρας Σουπουρτζής: Η βάπτιση του τέκνου ως μέσο θεσμικής ένταξης και προστασίας της ταυτότητας: Σκέψεις με αφορμή την πρόσφατη υπ’ αριθ. 42/2025 απόφαση του Αρείου Πάγου

Η υπ’ αριθ. 42/2025 απόφαση του Αρείου Πάγου προσφέρει σημαντικό ερμηνευτικό υλικό για τη λειτουργία της αρχής του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου στο πεδίο της ονοματοδοσίας και της θρησκευτικής ένταξης. Η απόρριψη της αίτησης αναίρεσης του πατέρα, ο οποίος είχε ζητήσει την απλή ονοματοδοσία του παιδιού χωρίς τη βάπτισή του, επιβεβαιώνει ότι η επιλογή της θρησκευτικής ουδετερότητας, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, δεν υπηρετεί το συμφέρον του ανηλίκου αλλά το υπονομεύει.

Το δικαστήριο αντιμετωπίζει τη βάπτιση όχι ως πράξη ατομικής πίστης, αλλά ως παράγοντα ένταξης σε ένα προϋπάρχον πολιτισμικό, εκπαιδευτικό και οικογενειακό περιβάλλον. Αναγνωρίζει τη βάπτιση ως γεγονός που εδραιώνει την προσωπική ταυτότητα, εξασφαλίζει συνέχεια και συνέπεια στη διαμόρφωση της ψυχοσυναισθηματικής ισορροπίας του παιδιού και αποτρέπει τον κίνδυνο εσωτερικής διχοστασίας, η οποία, εάν ενισχυθεί από την επιμονή σε διπλή ονομασία, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, εσωτερική σύγκρουση και διαπροσωπικές αντιθέσεις ήδη από τη νηπιακή ηλικία.

Η κρίση του δικαστηρίου ερείδεται στη συνδυαστική εφαρμογή των άρθρων 1511, 1512 και 1519 του Αστικού κώδικα, όπως αυτά τροποποιήθηκαν και ερμηνεύονται σε συνάφεια με τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας – κυρίως με το άρθρο 3 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το οποίο εντάσσει το συμφέρον του τέκνου ως κρίσιμο κριτήριο σε κάθε απόφαση που το αφορά.

Στην υπό κρίση υπόθεση, η ένταξη του παιδιού στο κοινωνικό και σχολικό του περιβάλλον συντελείται ήδη με την προσφώνησή του με το όνομα “Μ.”, τόσο από τη μητέρα όσο και από τον σχολικό του περίγυρο. Ο καθορισμός διπλού ονόματος, τον οποίο επιδίωξε ο πατέρας, απορρίφθηκε ακριβώς διότι κρίθηκε, με αιτιολόγηση που δεν αφήνει περιθώρια ερμηνευτικής αμφισημίας, ότι θα οδηγούσε σε όξυνση της αντιδικίας, λειτουργώντας αποσταθεροποιητικά για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του τέκνου.

Αντίστοιχα, η βάπτιση κρίνεται θεσμικά αναγκαία όχι διότι συνιστά πράξη θρησκευτικής επιβολής, αλλά διότι η απουσία ένταξης σε συγκεκριμένο θρήσκευμα, σε μια κοινωνική πραγματικότητα όπως η ελληνική, και ειδικά στο επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης προσχολικής και πρωτοβάθμιας βαθμίδας, δύναται να επιφέρει πρακτικές δυσλειτουργίες στη συμμετοχή του παιδιού στις απλές σχολικές τελετουργίες ( εκκλησιασμός, αγιασμός, πρωινή προσευχή), στην κοινωνική του αποδοχή, ακόμη και στην αίσθηση του ανήκειν.

Η απόφαση δεν παραγνωρίζει τη μελλοντική αυτονομία του παιδιού ως προς την επιλογή του θρησκεύματος. Αντιθέτως, η σχετική παραδοχή είναι ρητή: το παιδί, με την πρόοδο της ηλικίας του, διατηρεί το δικαίωμα μεταβολής του θρησκευτικού του προσανατολισμού. Το κρίσιμο, ωστόσο, κατά το στάδιο της νηπιακής και παιδικής ηλικίας, είναι η εναρμόνιση με το υφιστάμενο πλαίσιο αναφοράς και η διασφάλιση της συνοχής μεταξύ του ιδιωτικού βιώματος και του θεσμικού περιβάλλοντος.

Ιδιαιτέρως σημαντικό είναι το γεγονός ότι η απόφαση του Αρείου Πάγου εναρμονίζεται με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο επανειλημμένα έχει αποδεχθεί ότι σε περιπτώσεις σύγκρουσης των γονέων ως προς την ανατροφή ή τη θρησκευτική ένταξη του παιδιού, το καθοριστικό κριτήριο είναι το συμφέρον του τέκνου και όχι οι πεποιθήσεις ή η θρησκευτική ταυτότητα των γονέων. Ενδεικτικά, η απόφαση Palau-Martinez κατά Γαλλίας (αρ. 64927/01, 16.12.2003) αποκρυσταλλώνει την αρχή αυτή: η κρατική παρέμβαση επιτρέπεται όταν αποσκοπεί όχι στην αξιολόγηση των πεποιθήσεων των γονέων, αλλά στην προστασία της σταθερότητας και της ενότητας του αναπτυξιακού πλαισίου του ανηλίκου.

Συνεπώς, η απόφαση ΑΠ 42/2025 δεν αποτελεί μεμονωμένη εθνική στάθμιση αλλά αποτυπώνει ευρωπαϊκά κατοχυρωμένη προσέγγιση, κατά την οποία η γονική μέριμνα λειτουργεί όχι ως άθροισμα ατομικών δικαιωμάτων των γονέων, αλλά ως εργαλείο θεσμικής μέριμνας υπέρ του παιδιού.

Η απόφαση δεν παραβιάζει την αρχή της ισότητας των γονέων ούτε εισάγει αθέμιτη διάκριση υπέρ της μητέρας. Αντιθέτως, αξιολογεί αντικειμενικά τη συμπεριφορά και τις προτάσεις εκάστου μέρους και καταλήγει, επί τη βάσει πραγματικών δεδομένων, σε ρύθμιση που εξυπηρετεί με επάρκεια και τεκμηρίωση το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Όπως επισημαίνει ο Άρειος Πάγος, η επιλογή του δικαστηρίου υπέρ της μίας πρότασης εκ των δύο (εν προκειμένω αυτής της μητέρας) δεν συνιστά αθέμιτη προτίμηση, αλλά συνέπεια της αποτυχίας των γονέων να καταλήξουν σε κοινή στάση.

Η ΑΠ 42/2025 επιβεβαιώνει ότι η βάπτιση μπορεί, υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, να αποτελέσει θεσμικά ελέγξιμη και νομικά κρίσιμη επιλογή, στο μέτρο που λειτουργεί όχι ως επιβολή θρησκευτικότητας, αλλά ως εργαλείο κοινωνικής σταθερότητας και παιδαγωγικής συνοχής. Η Εκκλησία, διά της θεσμικής της λειτουργίας, προσλαμβάνεται εδώ όχι ως πεδίο ατομικού φρονήματος αλλά ως πλαίσιο ομαλής ενσωμάτωσης και κοινής εμπειρίας, ιδίως στην παιδική ηλικία.

Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι η επιβολή του μυστηρίου, αλλά η θεσμική αποδοχή της συμβολής του στη διαμόρφωση μιας ενιαίας προσωπικής ταυτότητας, η οποία δύναται να αναγνωρίζεται, να λειτουργεί και να προστατεύεται εντός του κοινωνικού και εκπαιδευτικού ιστού.

Η απόφαση αυτή, χωρίς να θεσπίζει κανόνα γενικής εφαρμογής, επιβεβαιώνει ότι η βάπτιση δύναται να λειτουργήσει ως συντακτικό στοιχείο της παιδικής ταυτότητας, ιδίως όταν το περιβάλλον στο οποίο ανατρέφεται το παιδί είναι σταθερά ενταγμένο στη ζωή και στις πρακτικές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το δικαστήριο, ασκώντας τον έλεγχο που του απονέμεται σε περίπτωση αδυναμίας των γονέων να συναποφασίσουν, δεν ρυθμίζει το θρησκευτικό φρόνημα· προστατεύει τη συνέχεια της προσωπικότητας του παιδιού.

* Του Αρχιμανδρίτη Αθηναγόρα Σουπουρτζή, Καθηγητή Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου Θεολογικής Ακαδημίας Volyn Ουκρανίας – Επισκέπτη Καθηγητή Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr