Bασίλης Ευστ. Αλεξανδρής: Η ποινική δικαιοσύνη στον καιρό της πανδημίας

Του Βασίλη Ευστ. Αλεξανδρή*

Χωρίς αμφιβολία, η παγκόσμια πανδημία που βιώνουμε οδηγεί Πολιτεία και κοινωνία σε αναπροσδιορισμούς στόχων και έργων, σε ουσιαστικές μεταλλαγές. Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της επίμαχης κρίσης στη δημόσια υγεία και την οικονομία, στην κοινωνική συνοχή και την καθημερινότητά μας προϋποθέτει σύνθετες διεργασίες. Η αποτελεσματικότητα των μέτρων συναρτάται από επιμέρους συνέργειες σε εθνικό, αλλά και σε διακρατικό επίπεδο. Στο διάλογο επανέρχονται έννοιες που -κατά καιρούς- ήσαν επί της ουσίας παραγκωνισμένες, όπως η πολιτική ειλικρίνεια, ο σεβασμός στην επιστημονική γνώση, η αλληλεγγύη, η ατομική και η συλλογική υπευθυνότητα.

Δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι βρισκόμαστε συγχρόνως αντιμέτωποι με εγγενείς αδυναμίες και προβλήματα που αναδεικνύονται κάθε φορά σε περιόδους σοβαρών κρίσεων. Την ίδια στιγμή δοκιμάζεται η ικανότητα του κράτους ή/και διεθνών Οργανισμών να ανταποκριθούν στην αποστολή τους.

Στο πεδίο απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, η σταδιακή μετάβαση σε μια ιδιότυπη κανονικότητα «συναντά» στη χώρα μας αντικειμενικές δυσχέρειες, παθογένειες και βάρη της αδράνειας του παρελθόντος. Η μη προσαρμογή του συστήματος της δικαιοσύνης στην ψηφιακή εποχή, η έλλειψη υποδομών για την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπως εύλογα αναφέρεται σε πρόσφατες δημόσιες τοποθετήσεις. Ήδη, στην προ του κορονοϊού εποχή, είχαν επισημανθεί προβλήματα συνδεόμενα με τη διοικητική λειτουργία και οργάνωση των δικαστηρίων, τις συνθήκες υγιεινής στους εν λόγω χώρους, τις οργανικές θέσεις των δικαστικών λειτουργών, αλλά και την αναιτιολόγητα αθρόα άσκηση ποινικών διώξεων και παραπομπή προσώπων στα ακροατήρια, λες και το στάδιο της ποινικής προδικασίας εξαντλείται κατά τη λειτουργία του μόνον σ’ αυτούς τους σκοπούς.

Οι νέοι θεσμοί εναλλακτικής ποινικής δικαιοσύνης που εισήχθησαν με τον ΚΠΔ, το περασμένο καλοκαίρι, φιλοδοξούν να συμβάλλουν στην άμβλυνση του τελευταίου προβλήματος. Όμως, η εφαρμογή τους στην πράξη είναι ακόμη ρευστή, εξαρτώμενη από πολλαπλούς παράγοντες. Η ουσιαστική αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων για την περάτωση της ποινικής προδικασίας εξαρτάται από τη συνειδητοποίηση των οικείων αλλαγών και την αναθεώρηση του ρόλου όλων των εμπλεκομένων φορέων. Η περίοδος «μαθητείας» δεν μπορεί -πλέον- να είναι απεριόριστη.

Έτσι, στην μεταβατική αυτή περίοδο, η επιλογή και ο προγραμματισμός των κατάλληλων μέτρων προϋποθέτει συνάμα γνώση και κατανόηση της πραγματικής κατάστασης στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, στο χώρο των ελληνικών δικαστηρίων. Οι δικαστικές αίθουσες, οι αίθουσες διασκέψεων, τα ανακριτικά γραφεία και οι εν γένει κτηριακές υποδομές, όπου συναθροίζονται δικαστικοί λειτουργοί και γραμματείς, δικηγόροι και διάδικοι, μάρτυρες και τρίτα πρόσωπα που προσέρχονται στους χώρους αυτούς, αποτελούν πραγματικά δεδομένα που συνθέτουν έναν δισεπίλυτο γρίφο. Λχ., η αντιστοιχία τμ. και αριθμού προσώπων, όπως αυτή απαιτείται για λόγους προστασίας της υγείας σε κάθε δημόσιο χώρο, είναι σήμερα σχεδόν αδύνατη στην πράξη. Ο μεγάλος αριθμός των υπό συζήτηση υποθέσεων στα εκθέματα των δικαστηρίων και η απρόβλεπτη χρονικά έκβασή τους, ιδίως των πολυπρόσωπων δικών, αποτελούν κρίσιμα, αδιαπραγμάτευτα μεγέθη της πραγματικότητας.

Συνεπώς, η πλήρης επαναλειτουργία των ποινικών δικαστηρίων δεν μπορεί να γίνει χωρίς ουσιαστική ανασύνταξη της οργάνωσης του συστήματος δικαστικών υπηρεσιών. Χωρίς τη λήψη μέτρων που θα επιτρέπουν την υγειονομικά ασφαλή, αλλά και δικαιοκρατικά συνεπή απονομή της ποινικής δικαιοσύνης. Ουδείς μπορεί να λειτουργήσει και να συμπράξει υπό αίσθημα φόβου. Ούτε μπορεί να αντιμετωπιστεί η εκδίκαση μιας ποινικής υποθέσεως κατά διεκπεραιωτικό τρόπο, κατά παρέκκλιση θεμελιωδών αρχών και κανόνων. Αντ’ αυτών, χρειάζονται διαρθρωτικές αλλαγές στον τρόπο προσδιορισμού εκδίκασης των ποινικών υποθέσεων και ενημέρωσης των παραγόντων της δίκης, στην κατανομή των αιθουσών, στη διαδικασία επικοινωνίας δικηγόρων και πολιτών με τις επιμέρους υπηρεσίες, στον τρόπο λήψης αντιγράφων δικογραφίας, αλλά και υποβολής υπομνημάτων και εγγράφων στο στάδιο λχ. της προκαταρκτικής εξετάσεως. Η χρήση των εργαλείων της τεχνολογίας αποτελεί συστατικό όρο των σχετικών αλλαγών, συμπεριλαμβανομένης της ψηφιοποίησης των δικογραφιών. Ασφαλώς, ο κατάλογος των αναγκαίων οργανωτικών μέτρων -σε συνδυασμό με τις αξιώσεις αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος πρόσβασης στη δικαιοσύνη- είναι μακρύς και ο χρόνος πιέζει. Γι’ αυτό, απαιτείται ουσιαστική συνέργεια και αλληλοσεβασμός στο ρόλο του κάθε αρμόδιου φορέα πολιτειακής εξουσίας, των επιστημόνων υγείας, των επιστημόνων-ασκούντων το δικηγορικό λειτούργημα και των δικαστικών υπαλλήλων. Κανείς από τους παραπάνω δεν είναι σε θέση μονομερώς να επιβάλει λύσεις ούτε να εγγυηθεί την αποτελεσματικότητά τους.

Είναι τουλάχιστον απαραίτητη η ειλικρινής συνεργασία και η συντονισμένη δράση των εμπλεκομένων φορέων, οι οποίοι θα έχουν λόγο και ευθύνη επί τη βάσει μιας θεσμοθετημένης κοινής ομάδας εργασίας. Κι επειδή η κρίση αυτή μπορεί να λειτουργήσει, όπως προφανώς έχει καταδειχθεί, ως καταλύτης για τη μετάβαση σε μια νέα εποχή, αναδύεται πλέον ως μοναδική ευκαιρία η μεταρρύθμιση του ισχύοντος συστήματος και η προσαρμογή του στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.

*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr