Ηλίας Κλάππας: Υπερασπιζόμαστε με συνέπεια τον πολύπλευρο και κρίσιμο ρόλο του δικηγόρου από κάθε προσπάθεια απαξίωσης ή και στοχοποίησής του

«Χαίρομαι ιδιαιτέρως που παίρνω μέρος σε αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συνεδρίαση της Οικουμενικής Συνδιάσκεψης, η οποία έχει θέμα τη Διασφάλιση του Κράτους Δικαίου και των δημοκρατικών αξιών και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως νομικοί.

Α. Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΟΡΙΣΟΥΜΕ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ   

1 Το Κράτος Δικαίου είναι ένας πολιτικός και νομικός όρος. Γεννήθηκε πολιτικά μέσα από τις μεγάλες αστικές επαναστάσεις της Ευρώπης και απέκτησε δύναμη και αξία, καθώς εισήγαγε εγγυήσεις κατά της αυθαιρεσίας της εξουσίας.

Τράπηκε σε νομική θεωρία και αποτυπώθηκε σταδιακά σε σπουδαία νομικά κείμενα στη διάρκεια των αιώνων (Magna Carta Libertatum 1215 μ.Χ., The Bill of Rights 1689, Συντάγματα μετά τη Γαλλική Επανάσταση).

Στη σύγχρονη εποχή, το περιεχόμενο του Κράτους Δικαίου εξελίχθηκε και αποτυπώθηκε στην πλούσια σχετική νομολογία του ΔΕΚ, ξεκινώντας από την εμβληματική απόφαση της 23-4-1986 Πράσινοι κατά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (C:1986/186).

Κράτος Δικαίου δεν σημαίνει δίκαιο Κράτος, δεν σημαίνει κοινωνικό Κράτος. Το Κράτος Δικαίου δεν αντιμετωπίζει την κοινωνική ανισότητα και τις ταξικές διαφορές.

Ωστόσο, με το Κράτος Δικαίου για πρώτη φορά ιστορικά η εξουσία τίθεται υπό τον νόμο. Δεν έχουμε εξουσία δια του νόμου (per leges), αλλά έχουμε εξουσία βάσει του νόμου (sub lege). Το Κράτος αυτοδεσμεύεται από το Δίκαιο.

2 Η έννοια του Κράτους Δικαίου αναλύεται σε πέντε βασικές αρχές:

(α) η αρχή της νομιμότητας κατά την άσκηση της εξουσίας που σημαίνει ότι όλες οι αποφάσεις όσων έχουν κρατική εξουσία λαμβάνονται βάσει του νόμου που έχει καθορισθεί και ισχύει εκ των προτέρων. Η αρχή αυτή συνέχεται με την αρχή της ασφάλειας δικαίου.

(β) η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής

(γ) η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και η αρχή της αποτελεσματικής πρόσβασης και παροχής δικαστικής προστασίας από ανεξάρτητα και αμερόληπτα Δικαστήρια

(δ) η αρχή του σεβασμού των δημοκρατικών αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων,

(ε) η αρχή της ισότητας απέναντι στον νόμο. Κανείς δεν είναι τόσο ισχυρός, ώστε να είναι υπεράνω του νόμου, κανείς δεν είναι τόσο αδύναμος ώστε να είναι αόρατος για τον νόμο.

Το Κράτος Δικαίου επιβάλλει περιορισμούς βάσει του ισχύοντος νόμου στα όργανα της Πολιτείας κατά την άσκηση της εξουσίας τους και τα εμποδίζει να επεμβαίνουν στην προσωπική σφαίρα του ατόμου, αυτή που ορίζεται από τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του.

Β. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Αξίζει να δούμε συγκεκριμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Κράτος Δικαίου στη χώρα μας.

1. Περίπτωση 1^η: σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης

Η διάκριση των εξουσιών και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης δοκιμάζεται στην περίπτωση άμεσης απορρόφησης ανώτατων δικαστών σε δημόσιες θέσεις και αξιώματα αμέσως μετά την αφυπηρέτησή τους. Το πρόβλημα μπορεί να γίνει κατανοητό αν λάβει κανείς υπόψη του ότι, κατά το ισχύον Σύνταγμα (90 παρ.2), ο διορισμός των Προέδρων και Αντιπροέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων γίνεται  από το Υπουργικό Συμβούλιο, δηλαδή από την εκτελεστική εξουσία. Επισημαίνεται η δημόσια δήλωση τού εν ενεργεία Υπουργού Δικαιοσύνης στην Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων στη Χίο τον Σεπτέμβριο 2023, ότι πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον διετής απόσταση από την αφυπηρέτηση μέχρι τον διορισμό τους σε δημόσια θέση. Η διετής αυτή απόσταση πράγματι τηρήθηκε κατά την προκήρυξη της θέσης του Διευθυντή της Δικαστικής Αστυνομίας, ωστόσο, δεν τηρήθηκε κατά τον διορισμό, αμέσως μετά την αφυπηρέτησή της, της πρώην Προέδρου του Αρείου Πάγου σε Αντιπρόεδρο της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας.

2. Περίπτωση 2^η: σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της δικαστικής ανεξαρτησίας

Η συνταγματικά κατοχυρωμένη δικαστική ανεξαρτησία απευθύνεται και δεσμεύει, καταρχήν, πρόσωπα εκτός του δικαστικού σώματος τα οποία επιδιώκουν να κάνουν υποδείξεις ή να επηρεάσουν δικαστικούς λειτουργούς κατά τον τρόπο χειρισμού συγκεκριμένης δικαστικής υπόθεσης.

Ταυτόχρονα, όμως, όπως έχει κρίνει το ΕΔΔΑ, η δικαστική ανεξαρτησία απευθύνεται και δεσμεύει τα πρόσωπα εντός του δικαστικού σώματος στον βαθμό που δεν επιτρέπεται, όποια θέση και αν κατέχουν στις βαθμίδες της Δικαιοσύνης, να υποδεικνύουν στους δικαστές τρόπο χειρισμού συγκεκριμένης δικαστικής υπόθεσης, δεδομένου ότι οι δικαστές κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους δεν υπόκεινται σε ιεραρχία.

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, ζήσαμε ανεπίτρεπτες και επανειλημμένες παρεμβάσεις από την ηγεσία του Αρείου Πάγου στο δικαιοδοτικό έργο των δικαστών επί εκκρεμών υποθέσεων μέσω οδηγιών, εγκυκλίων και κίνησης πειθαρχικών διώξεων, πρακτικές που παραβιάζουν τη συνταγματική αρχή του κράτους δικαίου, την προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των δικαστικών λειτουργών και τελικά υπονομεύουν το κύρος της Δικαιοσύνης.

3. Περίπτωση 3^η: σχετικά με την εφαρμογή της αρχής διάκρισης των εξουσιών, της αρχής της νομιμότητας και της αρχής της ασφάλειας δικαίου

  Βασικός πυλώνας του κράτους δικαίου στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι οι Ανεξάρτητες Αρχές, οι οποίες με τον διαμεσολαβητικό, ρυθμιστικό και εγγυητικό ρόλο που επιτελούν συνιστούν μηχανισμούς ελέγχου της πολιτικής εξουσίας.

Στο Σύνταγμα υπάρχουν πέντε κατοχυρωμένες ανεξάρτητες αρχές: ΑΔΑΕ (Απόρρητο Επικοινωνιών), ΑΣΕΠ (Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού), ΕΣΡ (Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης), Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων που έχουν ρόλο εγγυητικό και ο Συνήγορος του Πολίτη που έχει ρόλο διαμεσολαβητικό.

Οι ανεξάρτητες αρχές έχουν περιβληθεί από το Σύνταγμα με εγγυήσεις που αφορούν μεταξύ άλλων τη διαδικασία διορισμού των μελών τους, ώστε να αποτρέπονται άμεσες ή έμμεσες παρεμβάσεις της εκτελεστικής εξουσίας στο έργο τους που είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για την έννομη τάξη, την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση του κράτους δικαίου, καθώς οι ανεξάρτητες αρχές συνιστούν μηχανισμούς ελέγχου της πολιτικής εξουσίας.

Μία μόλις ημέρα πριν αποφανθεί η ΑΔΑΕ για την υπόθεση των συνακροάσεων πολιτικών προσώπων από την ΕΥΠ υπήρξε αντικατάσταση της σύνθεσης της ΑΔΑΕ.

Σημειωτέον ότι η αντικατάσταση έγινε κατόπιν απόφασης της αρμόδιας κατά το Σύνταγμα (101 α΄ παρ.2) διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, πλην όμως, με πλειοψηφία μικρότερη της προβλεπόμενης των 3/5.

Η παρέμβαση αυτή συνάντησε την έντονη αντίδραση των Δικηγορικών Συλλόγων και υπήρξε προσφυγή του ΔΣΑ ενώπιον του ΣτΕ κατά της απόφασης αυτής αντικατάστασης των μελών της ΑΔΑΕ και κατά της νομιμότητας της πράξης συγκρότησής της.

Η Ολομέλεια του ΣτΕ με δύο αποφάσεις της το 2024 (1.641 και 1.639) παρά την ρητή πρόβλεψη του Κώδικα Δικηγόρων (άρθρο 90) και παρά την προηγούμενη νομολογία του ίδιου του Δικαστηρίου, αρνήθηκε στους Δικηγορικούς Συλλόγους το έννομο συμφέρον να προσφύγουν ενώπιον της Δικαιοσύνης και να απευθυνθούν στο  ΣτΕ για το ζήτημα αυτό που είναι ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος, καθώς αφορά τη συγκρότηση συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών, απέρριψε την αίτηση ακύρωσης για τυπικούς λόγους και δεν εισήλθε στην ουσία της υπόθεσης.

4. Περίπτωση 4^η: Σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της ασφάλειας δικαίου και της δικαστικής ανεξαρτησίας

  Ερώτηση: Είναι ουσιαστική η δικαστική ανεξαρτησία και ειδικότερα η ανεξαρτησία των Δικαστών Ανωτάτων Δικαστηρίων σε υποθέσεις με πολιτικό επίδικο ή είναι τυπική; Η ουδετερότητα των δικαστών σε υποθέσεις πολιτικά ευαίσθητες και κρίσιμες για την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, είναι αλήθεια ή νομιμοποιητικός μύθος;

Θα ήθελα να δώσω δύο παραδείγματα, ως τροφή για προβληματισμό.

α) Απόφαση του τρέχοντος Μαΐου της Ολομέλειας του ΣτΕ με την οποία απέρριψε τις αιτήσεις ακύρωσης Δικηγόρων, επιστημόνων, ελευθέρων επαγγελματιών κατά του νόμου για την τεκμαρτή φορολόγησή τους.

Εύλογα αναρωτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή των Προέδρων με ανακοίνωσή της στις 6 Μαΐου, πώς είναι δυνατόν να κρίνεται συνταγματική η τεκμαρτή φορολόγηση των ελευθέρων επαγγελματιών με τον φορολογικό νόμο Χατζηδάκη, η οποία συνδέει τα εισοδήματά τους με τα εισοδήματα των μισθωτών, τη στιγμή που το ίδιο το ΣτΕ είχε κρίνει αντισυνταγματική αυτή τη σύνδεση όταν έκρινε τον ασφαλιστικό νόμο Κατρούγκαλου με τις αποφάσεις της Ολομέλειάς του 1880 και 1888/2019.

β) Απόφαση του τρέχοντος Ιουνίου της Ολομέλειας του ΣτΕ, η οποία έκρινε συνταγματική την ίδρυση Πανεπιστημίων που δεν είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, αλλάζοντας την πάγια νομολογία του ίδιου Δικαστηρίου επί 50 συναπτά έτη μέχρι και πέρσι το 2024.

5. Περίπτωση 5^η: σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της νομιμότητας – Αιτιολογία δικαστικών αποφάσεων 

Σας ανέφερα δύο αποφάσεις της Ολομέλειας του ΣτΕ χωρίς αναφορά σε αριθμούς ακριβώς γιατί δεν έχουν δημοσιευθεί. Έχει γνωστοποιηθεί με δελτίο τύπου μόνο το κριθέν ζήτημα, το διατακτικό και η γνώμη της πλειοψηφίας χωρίς αιτιολογία και χωρίς αναφορά στη γνώμη της μειοψηφίας, ενώ θα ακολουθήσει  πολλούς μήνες αργότερα η δημοσίευση της απόφασης. Ο τεμαχισμός της δικαστικής απόφασης και η τμηματική δημοσίευσή της είναι ιδιαίτερα αμφίβολο αν συνάδει με την απαίτηση του Συντάγματος (93 παρ.2) για ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογημένη απόφαση που απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση και η οποία περιλαμβάνει υποχρεωτικά τη γνώμη της πλειοψηφίας.

Την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν πρέπει να συνηθίσουμε να θεωρούμε απόφαση, ένα στεγνό διατακτικό χωρίς ειδικά εμπεριστατωμένη αιτιολογία και χωρίς μειοψηφία. Πρέπει να μπορούμε να αξιολογήσουμε την δικαστική κρίση για να μην φτάσουμε στο σημείο αντικατάστασης των δικαστών από αλγόριθμους και μηχανές.

Γ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ

Θα ήθελα να ολοκληρώσω αναφερόμενος στον σημαντικό και αναντικατάστατο ρόλο του Δικηγόρου και των Δικηγορικών Συλλόγων στην προάσπιση του Κράτους Δικαίου, της Δημοκρατίας και των δικαιωμάτων των πολιτών.

Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι της χώρας, μαζί και ο Δικηγορικός Σύλλογος Πειραιά, του οποίου έχω την τιμή να προεδρεύω, δραστηριοποιηθήκαμε τα τελευταία χρόνια σε σειρά θεμάτων που άπτονται ζητημάτων δημοκρατίας και κράτους δικαίου.

Μεταξύ άλλων, κάναμε παρεμβάσεις, εντός και εκτός Δικαστηρίων, για την υπεράσπιση των Ανεξάρτητων Αρχών, για την υπόθεση των παράνομων τηλεφωνικών υποκλοπών, για την προστασία του τεκμηρίου αθωότητας και της αρχής της αναλογικότητας στην ποινική δίκη, για την καταδίκη της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας, για την ελευθερία του Τύπου, για την πλήρη διαλεύκανση του σιδηροδρομικού δυστυχήματος στα Τέμπη με δήλωση παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας, για την προστασία των ευάλωτων δανειοληπτών απέναντι σε εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων, για την προστασία της πρώτης κατοικίας απέναντι στη χιονοστιβάδα των πλειστηριασμών κλπ.

Παράλληλα υπερασπιζόμαστε με συνέπεια τον πολύπλευρο και κρίσιμο θεσμικό ρόλο του δικηγόρου από κάθε προσπάθεια απαξίωσης ή και στοχοποίησής του που καταλήγει τελικά σε αμφισβήτηση του ίδιου του κράτους δικαίου.

Οι μάχες για το Κράτος Δικαίου και τη Δημοκρατία δεν τελειώνουν ποτέ. Μπροστά μας έχουμε πολλές μάχες να δώσουμε.

Οφείλω να πω ότι νιώθω περήφανος γιατί η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων συνέβαλε αποφασιστικά στη διοργάνωση αυτής της Οικουμενικής Συνδιάσκεψης Ελλήνων Νομικών. Ο γόνιμος διάλογος που αναπτύσσεται σε αυτήν, η ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών, μας κάνουν πιο δυνατούς για να αντιμετωπίσουμε από κοινού τις προκλήσεις που έρχονται».

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr