Ηλίας Σ. Μπίσιας: 75 χρόνια από την υπογραφή της ΕΣΔΑ – Μια επέτειος που δεν πρέπει να ξεχνιέται

Στις 4 Νοεμβρίου 1950 υπογράφηκε στη Ρώμη η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1953. Η Σύμβαση ισχύει σήμερα για 46 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου στην Ευρώπη. Η Ελλάδα προσχώρησε στην ΕΣΔΑ στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ενσωματώνοντας τον ευρωπαϊκό μηχανισμό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εσωτερική της έννομη τάξη.

Η ΕΣΔΑ γεννήθηκε ως απάντηση στις πρωτόγνωρες φρικαλεότητες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, θέτοντας για πρώτη φορά νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις των κρατών για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως θεμέλιο της ΕΣΔΑ

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στο Στρασβούργο, ως κύριο εποπτικό όργανο εφαρμογής της Σύμβασης, έχει επανειλημμένα αναγνωρίσει ότι η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας συνιστά το θεμέλιο της ΕΣΔΑ. Η γενική ερμηνεία της Σύμβασης και η σχετική βιβλιογραφία υπογραμμίζουν ότι η αξιοπρέπεια λειτουργεί ως υπέρτατος κανόνας ερμηνείας για όλα τα δικαιώματα της Σύμβασης. Κάθε άρθρο – από το δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 2) έως την ελευθερία έκφρασης (άρθρο 10) – πρέπει να ερμηνεύεται με σεβασμό στην αξία και την προσωπικότητα του ατόμου.

Η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας επηρεάστηκε καθοριστικά από τη χριστιανική θεολογία, σύμφωνα με την οποία κάθε άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού (Imago Dei) και αξίζει σεβασμό ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης ή προέλευσης, όσο και από τις ιδέες του Διαφωτισμού περί σεβασμού της ανθρώπινης προσωπικότητας και ελευθερίας. Στην πράξη, η προστασία της αξιοπρέπειας λειτουργεί ως κατευθυντήρια αρχή για την εφαρμογή των δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ, παρέχοντας στους νομοθέτες και στους εφαρμοστές του δικαίου ένα σταθερό νομικό πλαίσιο, προκειμένου να διασφαλίζεται η η προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών στην Ευρώπη.

Η ατομική προσφυγή στο ΕΣΔΑ ως το ισχυρότερο εργαλείο της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 

Το σύστημα προστασίας της ΕΣΔΑ και του ΕΔΔΑ παραμένει έως σήμερα το ισχυρότερο και αποτελεσματικότερο εργαλείο παγκοσμίως για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από το οποίο επωφελούνται περισσότεροι από 600 εκατομμύρια άνθρωποι στα 46 κράτη μέλη της. Η ΕΣΔΑ, μέσω της ατομικής προσφυγής, παραμένει μοναδική στον διεθνή χώρο και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής νομικής κουλτούρας. 

Το Δικαστήριο, μέσω των δεσμευτικών αποφάσεών του, παρεμβαίνει σε υποθέσεις όπου τα εθνικά δικαστήρια δεν έχουν αποδώσει δικαιοσύνη και θέτει θεμελιώδεις νομικές αρχές που συχνά οδηγούν σε μεταβολές της νομολογίας και της νομοθεσίας των κρατών. Το ΕΔΔΑ έχει ερμηνεύσει την ΕΣΔΑ πάντοτε ως «ζωντανό εργαλείο», προσαρμόζοντας τις εγγυήσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές προκλήσεις.

Ελλάδα και ΕΣΔΑ

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Δικαστηρίου, το 2024 η Ελλάδα αντιμετώπιζε περίπου 2600 εκκρεμείς προσφυγές ενώ εκδόθηκαν 25 καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον της, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε παραβιάσεις του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (απαράδεκτη ή απάνθρωπη μεταχείριση) και του άρθρου 6 (μη δίκαιη δίκη).

Σύγχρονα ζητήματα και προκλήσεις / Κλιματική αλλαγή και ψηφιακή εποχή

Σήμερα, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως η ψηφιακή εποχή, η προστασία μειονοτήτων, η ελευθερία της έκφρασης, η μετανάστευση, η καταπολέμηση των διακρίσεων και η προστασία του κλίματος. 

Ειδικότερα, αναφορικά με το κλίμα, η απόφαση Verein KlimaSeniorinnen Schweiz κλπ. κατά Ελβετίας της 9ης Απριλίου 2024 αποτελεί ορόσημο για τη σύνδεση της προστασίας του κλίματος με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Αποτελεί την πρώτη απόφαση του ΕΔΔΑ που αναγνωρίζει ότι η κρατική αδράνεια στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μπορεί να συνιστά παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης επιβεβαιώνει ότι τα κράτη έχουν θετικές υποχρεώσεις – πέρα από την απλή αποφυγή παραβίασης – να λάβουν μέτρα ώστε να μην θίγεται η ανθρώπινη ζωή, η υγεία και η ευημερία λόγω του κλίματος.* 

Ως προς τα επίκαιρα ζητήματα που αναφύονται στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, η έννοια της ιδιωτικής ζωής διευρύνεται και περιλαμβάνει την προστασία προσωπικών δεδομένων, την ασφάλεια των ψηφιακών επικοινωνιών και τη διαχείριση πληροφοριών στο διαδίκτυο. Οι πρόσφατες αποφάσεις του ΕΔΔΑ αναδεικνύουν ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις απαιτούν συνεχή προσαρμογή των εγγυήσεων της ΕΣΔΑ, ώστε να διασφαλίζεται ο θεμελιώδης σεβασμός της ιδιωτικής ζωής στην ψηφιακή εποχή.

Επίλογος

Η επέτειος των 75 ετών από την υπογραφή της ΕΣΔΑ δεν αποτελεί μόνο ιστορικό ορόσημο, αλλά και υπενθύμιση της κοινής ευθύνης όλων να διαφυλάξουν και να ενισχύσουν την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Αξιών, που θεμελιώθηκε πριν από 75 χρόνια και συνεχίζει να προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα στην Ευρώπη.

Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, η προστασία της ιδιωτικής ζωής, των προσωπικών δεδομένων και της επικοινωνίας αποτελεί κρίσιμη πρόκληση. Η ΕΣΔΑ προσαρμόζεται συνεχώς στις τεχνολογικές εξελίξεις, διασφαλίζοντας ότι η χρήση ψηφιακών μέσων δεν υπονομεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΣΔΑ παραμένει όχι μόνο ιστορικό σύμβολο, αλλά και ζωντανό εργαλείο για την προστασία των δικαιωμάτων και το κράτος δικαίου στην Ευρώπη.

* βλ. Hλίας Σ. Μπίσιας, dikastiko.gr, 24.04.2024, Iστορική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του ανθρώπου κατά της Ελβετίας για την προστασία του κλίματος,https://www.dikastiko.gr/articles/ilias-mpisias-istoriki-apofasi-toy-eyropaikoy-dikastirioy-dikaiomaton-toy-anthropoy-kata-tis-elvetias-gia-tin-prostasia-toy-klimatos/

* Ο Ηλίας Σ. Μπίσιας είναι Δικηγόρος Αθηνών, Ελβετίας και Γερμανίας, μέλος των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (ΔΣΑ), Zυρίχης, Ελβετίας (ZAV, SAV), Φρανκφούρτης, Γερμανίας  (RAK, DAV), www.bissiaslaw.com

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr