Ιωάννης Πανούσης: Σκοτεινοί άνθρωποι και μαύρες θεωρίες

Η προσέγγιση του εγκλήματος δεν πρέπει να περιορίζεται στην ανάλυση των γεγονότων. Δεν συνιστούν τα πάντα ‘αιτιοκρατικά φαινόμενα’. Το υποκειμενικό στοιχείο παίζει εξίσου [αν όχι σημαντικότερο]ρόλο στο πέρασμα στην πράξη[ακόμα και στη συμβολική της διάσταση].

Όσοι αποδίδουν το έγκλημα αποκλειστικά σ’εξωτερικούς παράγοντες[λες κι ο άνθρωπος είναι ένα αυτοματοποιημένο κοινωνικό υποπροϊόν],αξιολόγηση που υποτιμάει τον ίδιο τον δράστη αφού τον καθιστά ουσιαστικά ‘ανεύθυνο’, αρνούνται ταυτόγχρονα και το ‘παράλογο έγκλημα’. Μετά από την απο-ζωοποίηση του ανθρώπου[desanimalisation de l’homme]η κοινωνία ανέλαβε[αποκλειστικά;] το έργο της ανθρωποποίησής του,συμπεριλαμβανόμενης και της απ-ανθρωποποίησής του. Ο καθένας δεν έχει τίποτα να κάνει από το ν’ακολουθεί τα προτάγματα /διατάγματα[ρητά ή υπόρρητα] της Κοινής Μήτρας. Ακόμα και ο αντι-κοινωνικός ή ο α-κοινωνικός αποτελούν παιδιά [απο-κτήματα;] της κοινωνίας. Ουδείς ανήκει στον εαυτό του. Άπαντες ίδιοι και όμοιοι, κάτι σαν ταξικό φασόν.

Η έννοια της ατομικής ηθικής ελευθερίας  ή του Κακού δεν παίζει κανένα ρόλο στη σκέψη πολλών αναλυτών[εγκληματολόγων, ψυχολόγων ,κοινωνιολόγων κλπ],μολονότι οι περισσότεροι έχουν διαβάσει και πιθανώς θαυμάζουν το έργο του Ντοστογιέφσκι.

Κι όμως ο ‘υπόγειος άνθρωπος’ δεν είναι κάποιο υπερβατικό όν[transcended].Μπορεί να κυνηγάει τα φαντάσματά του, όμως η απελευθέρωσή του από τη θηλιά της κακής μοίρας του δεν πραγματοποιείται με όρους κοινωνικούς αλλά προσωπικούς/υπαρξιακούς.

Η απόφανση στο διπλής όψεως ζήτημα[η κοινωνία γεννάει το έγκλημα/ο άνθρωπος φτιάχνει την κοινωνία στα μέτρα του]δεν είναι μονοσήμαντη. ’Δαιμονισμένος’[Ντοστογιέφσκι ] ή ‘εξεγερμένος’[Καμύ] ο εγκληματίας διεκδικεί το δικαίωμα στο Κακό, έξω και πέραν των προβλεπόμενων κανόνων[άλλωστε αυτός ενεργοποιεί τον ποινικό κώδικα]

Ο κατεχόμενος από τους εφιάλτες μιάς εμμονής[obsession] ή ενός κενού[néant]δεν ενδιαφέρεται για τις ‘κοινωνιοπαθείς ερμηνείες’ των ειδικών. Οι λαβύρινθοι του μυαλού και της ψυχής των ιδεοληπτικών δεν εξερευνώνται με φακούς κοινωνικής μηχανιστικής ή πολιτικής θεωρίας. Συχνά γίνονται οι ίδιοι δήμιοι του εαυτού τους και σπάνια χρεώνουν στην κοινωνία το έγκλημά τους,αφού το βιώνουν ως ‘προσωπική υπόθεση ή και προσωπικό χρέος’. Άρα απάδουν οι εύκολοι σχολιασμοί των ένθεν/κακείθεν δογματικών.

Ο κάθε άνθρωπος επιλέγει την επί γης πορεία του με προσωπικούς κώδικες ηθικής ή ανηθικότητας.Όλες οι άλλες,ισοπεδωτικού χαρακτήρα,απόψεις ότι άπαντες αντι-δρούμε με τον ίδιο τρόπο αφού ζούμε στην ίδια κοινωνία και υφιστάμεθα τις ίδιες επιρροές ή ότι το Κράτος είναι πάντοτε ένοχο για τα εγκλήματα των ανθρώπων, εκτός από αντιεπιστημονικές, είναι και αφελείς.

ΥΓ: Αν το έγκλημα είναι συνώνυμο με την ανηθικότητα και το ποιά είναι η ηθική  στάση των δραστών απέναντι στην πράξη τους προβληματίζει ποινικολόγους, εγκληματολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν κάποιος μπορεί να είναι ταυτόγχρονα και ηθικός κι ανήθικος ή ποιές είναι οι πιθανές’εγκληματικές’ αποκλίσεις από την ηθική συμπεριφορά.

Ο ηθικά παράφρων  συχνά διαθέτει «διπλό πρόσωπο» (ένα που διακηρύττει το καλό και ηθικό και ένα που παραβιάζει αυτά που επαγγελόταν) και γι’ αυτό δεν είναι πάντοτε γενικώς αντικοινωνικό στοιχείο.

Η νευρωτική προσπάθεια προσαρμογής στην πραγματικότητα διακόπτεται προκειμένου το ένστικτο, μιάς προσωπικής εσωτερικής δικαιοσύνης να δράσει σύμφωνα με τις «προδιαγραφές» του.

Η εύκολη λύση θα ήταν να τ’ αποδώσουμε όλα στην αδιάφορη κοινωνία ή ν’ αποδώσουμε το φαινόμενο του ηθικά παράφρονα εγκληματία στα τραύματα της ζωής ή στον πολιτισμό της βίας. Θα ήταν εξίσου εύκολο να τα χρεώσουμε όλα στην ανθρώπινη φύση, που ως βραδυφλεγής βόμβα εκρήγνυται κατά βούληση (ή καλύτερα: κατά αβουλησία).

Ίσως να ισχύουν και τα δύο και να πυροδοτούν το ένα (βιολογία) το άλλο (κοινωνία). Ποιος θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει μετά πλήρους γνώσεως για το τί ακριβώς συμβαίνει «μέσα» στον άνθρωπο όταν χάνει τον έλεγχο; Ούτε και ο ίδιος δεν είναι σε θέση να το κάνει. Πόσω μάλλον οι απέξω, οι εκ των υστέρων και οι εκ του ασφαλούς.

Δεν ανα-γνωρίζεται ένα «γενικό ένστικτο καταστροφικότητας»,αλλά ειδικές κρίσιμες καταστάσεις, που προκαλούν κατά καιρούς ένα μη-συνειδητό αυτοματισμό, ένα είδος αποσύνδεσης ορισμένων πράξεων από το υπόλοιπο της συνείδησης χωρίς επίγνωση.

Η οποιαδήποτε αινιγματική, ακατανόητη συμπεριφορά με ασυνείδητα κίνητρα δείχνει ένα «θολωμένο κάτοπτρο ψυχής» το οποίο δεν αρκεί να το ερμηνεύσουμε μέσα από τους τρέχοντες κώδικες ιδιότητας του  θύματος ή τους γενικόλογους αφορισμούς στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι,ούτε μέσω του DNA.

Ο Άνθρωπος του 21^ου αιώνα παραμένει ένας Μέγας Άγνωστος.

* Του Ιωάννη Πανούση, ομότιμου καθηγητή Εγκληματολογίας

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr