Μ.-Α. Κωστοπούλου: Απόφαση Βερβελέ κατά Ελλάδος: Το ένδικο βοήθημα του ν. 4239/2014 για αποζημίωση λόγω υπερβολικής διάρκειας δικών υπό το μικροσκόπιο του ΕΔΔΑ

Στις 26.8.2025 το ΕΔΔΑ εξέδωσε ομόφωνα την απόφαση Βερβελέ κατά Ελλάδος, η οποία αφορούσε την υπερβολική διάρκεια των υποθέσεων «αστικής φύσης» και την αναποτελεσματικότητα του αποζημιωτικού βοηθήματος που είχε θεσπιστεί για την αποκατάσταση της σχετικής βλάβης. Η υπόθεση προσφέρει κρίσιμη ευκαιρία επανεκτίμησης του πλαισίου που έχει υιοθετήσει η Ελλάδα για την αντιμετώπιση ενός χρόνιου και διαρθρωτικού προβλήματος της δικαιοσύνης.

Η υπερβολική διάρκεια των δικών: από τις πιλοτικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ στον ν. 4239/2014 και την επανεξέτασή του

Το ζήτημα της μη εύλογης διάρκειας των δικών έχει απασχολήσει επανειλημμένα το ΕΔΔΑ, αποτελώντας βασικό λόγο καταδίκης της Ελλάδας. Με τις πιλοτικές αποφάσεις Βασίλειος Αθανασίου κ.ά. κατά Ελλάδας (2010) για τις διοικητικές διαδικασίες, Μιχελιουδάκης κατά Ελλάδας (2012) για τις ποινικές και Γλυκαντζή κατά Ελλάδας (2012) για τις πολιτικές, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι καθυστερήσεις δεν ήταν μεμονωμένες, αλλά διαρθρωτικό πρόβλημα που υπονόμευε την εμπιστοσύνη του κοινού στην αποτελεσματικότητα του δικαστικού μηχανισμού. Τόνισε ότι η πρακτική αυτή ήταν ασύμβατη με τη Σύμβαση και κάλεσε την Ελλάδα να θεσπίσει, εντός έτους, ένδικο βοήθημα ή συνδυασμό βοηθημάτων ικανών να εξασφαλίσουν ουσιαστική αποκατάσταση.

Η νομοθετική ανταπόκριση ήρθε με τον ν. 4239/2014, που εισήγαγε μηχανισμό αποζημίωσης για την υπέρβαση της εύλογης διάρκειας ενώπιον πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, επιχειρώντας να αντιμετωπίσει θεσμικά το χρόνιο φαινόμενο και να διασφαλίσει συμμόρφωση με την ΕΣΔΑ. Στην υπόθεση Ξυνός κατά Ελλάδας (2014), το ΕΔΔΑ αξιολόγησε για πρώτη φορά το βοήθημα, αναγνωρίζοντας τη σημασία της νομοθετικής εξέλιξης και ότι πρωτίστως εναπόκειται στα Συμβαλλόμενα Κράτη να οργανώσουν το νομικό τους σύστημα.

Έκτοτε, το ΕΔΔΑ διαμόρφωσε περαιτέρω τη νομολογία του ως προς την αποτελεσματικότητα αντίστοιχων βοηθημάτων και διευκρίνισε τα χαρακτηριστικά που πρέπει να φέρουν ώστε να λειτουργούν επανορθωτικά. Παράλληλα, ο ν. 4239/2014 εφαρμόστηκε επί σειρά ετών από τα ελληνικά δικαστήρια, παρέχοντας σαφέστερη εικόνα για τον τρόπο επιδίκασης ή απόρριψης αιτημάτων δίκαιης ικανοποίησης. Υπό το φως αυτών των εξελίξεων και των στοιχείων που τέθηκαν στην υπόθεση Βερβελέ κατά Ελλάδος, το ΕΔΔΑ έκρινε αναγκαίο να επανεξετάσει την αποτελεσματικότητα του ενδίκου βοηθήματος.

Γιατί το ΕΔΔΑ έκρινε ανεπαρκές το ένδικο βοήθημα του ν. 4239/2014;

Η κυρία Βερβελέ είχε ασκήσει αγωγή το 2001 κατά του εργοδότη της (δημόσιο νοσοκομείο) για μισθολογικές προσαυξήσεις και επιδόματα. Η διαδικασία διήρκεσε συνολικά σχεδόν δεκαεννέα έτη, με κρίση σε δύο βαθμούς και αναιρετικό έλεγχο. Ενώπιον του ΕΔΔΑ, η προσφεύγουσα προέβαλε παραβίαση του άρθρου 6 § 1 για υπέρβαση εύλογης διάρκειας και του άρθρου 13 για αναποτελεσματικότητα του ενδίκου βοηθήματος του ν. 4239/2014.

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το βοήθημα δεν παρείχε στα ελληνικά δικαστήρια τη δυνατότητα να εξετάσουν τον υπερβολικό ή μη χαρακτήρα της συνολικής διάρκειας μιας διαδικασίας ούτε να συνεκτιμήσουν τη βαρύτητά της, η οποία αυξανόταν με την πάροδο του χρόνου. Ο κατακερματισμός της δυνατότητας αποζημίωσης ανά βαθμό δικαιοδοσίας επιβάρυνε δυσανάλογα τους αιτούντες και ενίσχυε τον φόρτο των ήδη υπερφορτωμένων δικαστηρίων.

Πέραν των τυπικών προϋποθέσεων του νόμου, από τα στοιχεία που τέθηκαν ενώπιόν του το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι σε σημαντικό αριθμό περιπτώσεων, όπου τα εθνικά δικαστήρια απέρριψαν αιτήσεις για δίκαιη ικανοποίηση, η ερμηνεία τους ως προς την αφετηρία και τη λήξη της διαδικασίας, αλλά και ως προς την εκτίμηση του ευλόγου χαρακτήρα της διάρκειας, δεν ήταν σύμφωνη με τη νομολογία του. Ελλείψεις εντοπίστηκαν επίσης στον τρόπο επιδίκασης αποζημίωσης, καθώς τα επιδικαζόμενα ποσά κρίθηκαν ιδιαίτερα χαμηλά, ενώ η καταδίκη σε δικαστικά έξοδα σε περίπτωση μερικής ευδοκίμησης επιβάρυνε περαιτέρω τους αιτούντες.

Υπό τα ανωτέρω, το Δικαστήριο κατέληξε ότι το ένδικο βοήθημα του ν. 4239/2014 δεν εξασφάλιζε επαρκή και κατάλληλη αποκατάσταση και δεν μπορούσε να θεωρηθεί αποτελεσματικό υπό το φως της ΕΣΔΑ, τόσο λόγω των αδυναμιών του νομοθετικού πλαισίου όσο και λόγω του τρόπου εφαρμογής του από τα εθνικά δικαστήρια.

Συνέπειες της απόφασης

Η απόφαση Βερβελέ κατά Ελλάδος ανέδειξε την ανεπάρκεια του ν. 4239/2014 στην προστασία έναντι της υπερβολικής διάρκειας των πολιτικών υποθέσεων, υπογραμμίζοντας ότι οι ελλείψεις του στερούσαν από τους διαδίκους ουσιαστικό μέσο επανόρθωσης. Παράλληλα, επιβεβαίωσε ότι η υπερβολική διάρκεια εξακολουθεί να συνιστά διαρθρωτικό πρόβλημα του ελληνικού δικαστικού συστήματος, το οποίο δημιουργεί ζητήματα συμβατότητας με την ΕΣΔΑ.

Η απόφαση υιοθετήθηκε ομόφωνα και θα καταστεί οριστική κατ’ άρθρο 44 της Σύμβασης τρεις μήνες μετά την έκδοσή της, εκτός αν η Ελλάδα ζητήσει παραπομπή στην Ευρεία Σύνθεση και το αίτημα γίνει δεκτό, κάτι που δεν θεωρείται πιθανό. Η καταδικαστική αυτή κρίση συνεπάγεται υποχρέωση λήψης μέτρων συμμόρφωσης, που εκτιμάται ότι θα απαιτήσουν βαθιές νομοθετικές και πρακτικές παρεμβάσεις.

Κρίσιμη συνέπεια είναι ότι οι διάδικοι που επιδιώκουν αποζημίωση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας δεν πρέπει πλέον να προσφεύγουν στο ένδικο βοήθημα του ν. 4239/2014, αλλά απευθείας στο ΕΔΔΑ, προβάλλοντας παραβίαση του άρθρου 6 § 1. Η υποχρέωση εξάντλησης εσωτερικών μέσων υφίσταται μόνο όταν αυτά είναι πραγματικά αποτελεσματικά· μετά την κρίση του ΕΔΔΑ ότι το βοήθημα του ν. 4239/2014 δεν πληροί το κριτήριο αυτό, η προσφυγή σε αυτό καθίσταται αλυσιτελής.

Η απόφαση Βερβελέ αποκτά έτσι ιδιαίτερη σημασία: καταδεικνύει ότι η τυπική θέσπιση ενός μηχανισμού δεν αρκεί όταν αυτός δεν ανταποκρίνεται στις ουσιαστικές απαιτήσεις της Σύμβασης και καθιστά αναγκαία την υλοποίηση βαθιών θεσμικών και πρακτικών μεταρρυθμίσεων, ώστε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η διαχρονική παθογένεια της υπερβολικής διάρκειας των δικών στην Ελλάδα.

*Μ.-Α. Κωστοπούλου, Δ.Ν., LLM mult. Μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΙΜΔΑ)

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr