Μαρία Λαμπροπούλου: Ηλικιακός ρατσισμός: Η υποχώρηση της ισότητας στο όνομα της νεότητας

Η εφαρμογή του νόμου 4871/2021 και ειδικότερα η διάταξη του άρθρου 17 παρ. 1β, με την οποία το ανώτατο όριο ηλικίας για την εισαγωγή υποψηφίων στην Εθνική Σχολή Δικαστών μειώθηκε από τα 45 στα 40 έτη και η εμμονή  φέρνει ξανά στην επιφάνεια το διαχρονικό και συχνά ανομολόγητο ζήτημα του ηλικιακού ρατσισμού στην Ελλάδα. Η απόφαση αυτή, ενώ παρουσιάζεται ως μια πρωτοβουλία εκσυγχρονισμού και προσαρμογής στις ανάγκες μιας ταχύτερης και πιο αποδοτικής απονομής δικαιοσύνης, εγείρει σοβαρά ζητήματα συνταγματικότητας, ίσης μεταχείρισης και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ειδικότερα, δημιουργεί αποκλεισμούς βάσει ηλικίας, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση ή ανάλογη αντιστάθμιση που να δικαιολογεί τη διάκριση αυτή.

Ο ηλικιακός ρατσισμός (ageism) δεν είναι απλώς ένα πολιτισμικό στερεότυπο αποτελεί μορφή διάκρισης που προσκρούει στις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της αναλογικότητας. Όταν ο νόμος ορίζει ηλικιακά όρια χωρίς τεκμηριωμένη αναγκαιότητα, υποβιβάζει την επαγγελματική ικανότητα στο αριθμητικό κριτήριο των ετών ζωής. Η μείωση του ορίου από τα 45 στα 40 έτη μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται αμελητέα. Ωστόσο, έχει πραγματικές συνέπειες για δεκάδες υποψήφιους, κυρίως νομικούς που αποφασίζουν να διεκδικήσουν μια θέση στη Σχολή Δικαστών σε μεταγενέστερο στάδιο της σταδιοδρομίας τους. Αντί να ενισχύεται η πολυμορφία και η εμπειρία στο δικαστικό σώμα, επιβάλλεται ένας άκαμπτος ηλικιακός φραγμός.

Το αποκορύφωμα της αντίφασης και της νομικής αυθαιρεσίας καταγράφηκε με την απόφαση 805/2025 του Συμβουλίου της Επικρατείας (Τμήμα Γ΄, επταμελής σύνθεση), με την οποία κρίθηκε – κατά πλειοψηφία – συνταγματική η επίμαχη ρύθμιση του ανώτατου ηλικιακού ορίου, χωρίς όμως να παρατίθεται επαρκής αιτιολογία για τη νομιμοποίησή της υπό το φως των συνταγματικών και ευρωπαϊκών εγγυήσεων ίσης μεταχείρισης.

Η ειρωνεία και η ασυνέπεια του δικαστικού συστήματος κορυφώθηκαν όταν τρεις επιτυχόντες του διαγωνισμού, συμμετείχαν στο διαγωνισμό  με προσωρινή διαταγή του ίδιου του ΣτΕ, και μετά την επιτυχία τους φοιτούσαν κανονικά για τρεις μήνες, και εν συνεχεία απομακρύνθηκαν με την τελική απόφαση, παρά το γεγονός ότι είχαν επιτύχει στις εξετάσεις και είχαν ήδη ξεκινήσει την εκπαίδευσή τους. Η ανατροπή αυτή όχι μόνο παραβιάζει την αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, αλλά αποτυπώνει και την έλλειψη θεσμικής συνέπειας σε ένα πεδίο που απαιτεί τη μέγιστη σταθερότητα: την απονομή δικαιοσύνης.

Επίσης, η ίδια η στάση της διοίκησης της Σχολής Δικαστών πριν την έκδοση της απόφασης αποκαλύπτει ότι το αποτέλεσμά της ήταν στην πράξη προειλημμένο. Συγκεκριμένα, ενώ οι τρεις υποψήφιοι είχαν εγγραφεί στη Σχολή με προσωρινή διαταγή του ίδιου του ΣτΕ και φοιτούσαν κανονικά επί τρεις μήνες, η διοίκηση της Σχολής τους μεταχειρίστηκε με εμφανή διακριτικότητα και περιφρόνηση:

·        Αποκλείστηκαν από τη μισθοδοσία, αν και υπήρχε κανονική υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης στους σπουδαστές της Σχολής.

·        Δεν εντάχθηκαν στην Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών, στερούμενοι πολύτιμων επιστημονικών εργαλείων, απαραίτητων για την εκπόνηση των εργασιών που τους ανατέθηκαν.

·        Υποχρεώθηκαν παρ’ όλα αυτά να συμμετέχουν κανονικά στις δραστηριότητες και τις υποχρεώσεις της Σχολής, μεταξύ των οποίων και γραπτές εργασίες, δημιουργώντας το παράδοξο του φοιτητή χωρίς πρόσβαση ή ίση μεταχείριση.

·        Όταν διαμαρτυρήθηκαν θεσμικά και ευγενικά για τη μισθοδοσία τους, δέχθηκαν απαξιωτική και ειρωνική συμπεριφορά από τη διοίκηση και απειλές για πειθαρχική τους δίωξη.

Αυτή η αντιμετώπιση υπονομεύει πλήρως την αρχή της καλής διοίκησης, και επιβεβαιώνει ότι η απομάκρυνσή τους δεν ήταν αποτέλεσμα ουδέτερης, αμερόληπτης κρίσης, αλλά ακολουθούσε μια προσχεδιασμένη πορεία αποκλεισμού, η οποία απλώς επικυρώθηκε με την τελική απόφαση του δικαστηρίου.

Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η επιλογή των αναπληρωματικών υποψηφίων που αντικατέστησαν τους εκδιωχθέντες, καθώς οι επιλαχόντες είχαν σειρά επιτυχίας έως και 35 θέσεις χαμηλότερη από αυτούς που αποκλείστηκαν, και επελέγησαν αποκλειστικά με κριτήριο το ηλικιακό όριο. Η πρακτική αυτή όχι μόνο αναιρεί την αξιοκρατία, αλλά προσβάλλει ευθέως την ουσία της διαγωνιστικής διαδικασίας, καθιστώντας την τυπική και προσχηματική. Ενώ καθιστά σαφές πως η ηλικία υπερτερεί της ικανότητας και της προσπάθειας.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας κατοχυρώνει την αρχή της ισότητας (άρθρο 4), την ελευθερία πρόσβασης σε δημόσια αξιώματα (άρθρο 5 παρ. 1) και την αρχή της αναλογικότητας. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την οδηγία 2000/78/ΕΚ, απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω ηλικίας στην απασχόληση και την επαγγελματική κατάρτιση. Η απόφαση 805/2025 εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς ως προς την πληρότητα της δικανικής αιτιολόγησης και τη συμβατότητά της με τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας. Η μη στάθμιση της βλάβης των ήδη φοιτώντων επιτυχόντων και η ενίσχυση χαμηλότερα επιτυχόντων υποψηφίων βάσει ηλικίας συνιστά παραβίαση όχι μόνο νομικών αλλά και ηθικών αρχών.

Πέρα από τις νομικές διαστάσεις, οι συνέπειες αυτής της απόφασης υπήρξαν βαθιά ανθρώπινες και καταλυτικές: καριέρες καταστράφηκαν. Οι εκδιωχθέντες υποψήφιοι είχαν επενδύσει χρόνο, κόπο και οικονομικούς πόρους για να προετοιμαστούν, να επιτύχουν και να φοιτήσουν στη Σχολή. Η απομάκρυνσή τους, μετά από μήνες εκπαίδευσης και ενσωμάτωσης, ισοδυναμεί με διοικητική και επαγγελματική εξόντωση. Το πλήγμα στην επαγγελματική τους πορεία, στην προσωπική τους αξιοπρέπεια και στην πίστη τους στο κράτος δικαίου είναι ανεπανόρθωτο.

Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να απονέμεται δίκαια αν πρώτα δεν είναι δίκαιος ο τρόπος επιλογής αυτών που την υπηρετούν. Η θέσπιση αυθαίρετων ηλικιακών ορίων και η εφαρμογή τους με τιμωρητικό τρόπο απέναντι σε ικανότατους υποψηφίους υποσκάπτει την ίδια την έννοια της δικαστικής αμεροληψίας και αξιοκρατίας. Η  υπ’ αριθμ. απόφαση 805/2025 του ΣτΕ και η μεταχείριση των αποκλεισθέντων επιτυχόντων αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγή και ισχυρό επιχείρημα για τη νομοθετική και δικαστική αναθεώρηση του τρόπου που αντιμετωπίζεται η ηλικία στη δημόσια σφαίρα.

Η Κυβέρνηση οφείλει άμεσα να προστατεύσει τους εκδιωχθέντες, επανορθώνοντας την αδικία που συντελέστηκε. Η επανεξέταση του ηλικιακού ορίου, η επιστροφή των αδίκως αποπεμφθέντων και η θέσπιση διαφανών και αναλογικών κριτηρίων είναι το ελάχιστο που μπορεί να γίνει για να διασωθεί η αξιοπιστία του κράτους δικαίου. Η σιωπή και η απραξία πλέον δεν συνιστούν ουδετερότητα, αλλά συνέργεια σε μια θεσμική εκτροπή.

Να σημειωθεί ότι οι τρεις υποψήφιες που φοιτούσαν ήδη επί τρεις μήνες στη Σχολή και εξεδιώχθησαν, έχουν ήδη γνωστοποιήσει την πρόθεσή τους να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).

Η επικείμενη αυτή προσφυγή αναμένεται να στηριχθεί σε θεμελιώδεις διατάξεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μεταξύ των οποίων:

·        Άρθρο 6 (δικαίωμα δίκαιης δίκης), λόγω της άνισης και προκατειλημμένης μεταχείρισης από τη διοίκηση,

·        Άρθρο 14 (απαγόρευση διακρίσεων), λόγω αποκλεισμού αποκλειστικά βάσει ηλικίας,

·        Άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου (προστασία περιουσίας), εφόσον η αδικαιολόγητη διακοπή σπουδών και μισθοδοσίας συνιστά στέρηση περιουσιακού δικαιώματος και

·        Παραβίαση της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, που αναγνωρίζεται στη νομολογία του ΕΔΔΑ ως πτυχή της έννομης ασφάλειας.

Καθώς επίσης έχουν την πρόθεση να προσφύγουν και στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ ) για παραβίαση της οδηγίας 2000/78.

Ελλοχεύει, συνεπώς, ο σοβαρός κίνδυνος νέας διεθνούς καταδίκης της Ελλάδας, η οποία ήδη μετρά πληθώρα καταδικαστικών αποφάσεων για παραβιάσεις δικαιωμάτων στο πλαίσιο της δημόσιας διοίκησης και της πρόσβασης στα επαγγέλματα. Μια τέτοια έκβαση δεν θα συνιστούσε μόνο ηθική αποδοκιμασία, αλλά και επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού μέσω αποζημιώσεων, με αποκλειστική ευθύνη της Πολιτείας.

*Μαρία Λαμπροπούλου, Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr