Μαρία Ντούμα: Το πατριαρχικό αφήγημα της ιδιοκτησίας

Η πρόσφατη γυναικοκτονία στον Βόλο, όπου ο δράστης δήλωσε κυνικά στους αστυνομικούς «Με απατούσε η γυναίκα μου, καλά της έκανα», δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Είναι το πιο ακραίο σύμπτωμα ενός πατριαρχικού αφηγήματος που βλέπει τη γυναίκα ως κτήμα, ως αντικείμενο ελέγχου και ιδιοκτησίας. Κάθε φορά που ένας άνδρας αφαιρεί τη ζωή της συντρόφου του επειδή «τόλμησε» να αυτονομηθεί, να αποχωρήσει από μια σχέση ή ακόμη και να αμφισβητήσει τον έλεγχο που της επιβάλλεται, επιβεβαιώνεται ότι πίσω από τη γυναικοκτονία δεν βρίσκεται το «πάθος», αλλά η βαθιά ριζωμένη κουλτούρα της ανισότητας.

H γυναικοκτονία έχει αποτυπωθεί σε λογοτεχνικά έργα, τραγούδια, θεατρικά κλπ και ως πολιτιστικό αφήγημα, το οποίο σχεδόν την «νομιμοποιεί»  μέσα από την τέχνη.

Η ερώτηση, όμως, που οφείλουμε να θέσουμε ως κοινωνία δεν είναι μόνο «πώς φτάσαμε εδώ;» αλλά «πώς θεραπεύεται αυτή η αντίληψη;».

Για αιώνες, ιδιαίτερα στις μεσογειακές κοινωνίες, η γυναίκα ταυτιζόταν με την τιμή της οικογένειας και την περιουσία του άνδρα. Ο γάμος σήμαινε συχνά μεταβίβαση «ιδιοκτησίας» από τον πατέρα στον σύζυγο. Η έννοια της «πίστης» ταυτίστηκε με την πλήρη υποταγή, ενώ η «απιστία» λειτούργησε ως κοινωνικά νομιμοποιημένος λόγος βίας.

Το αφήγημα αυτό δεν έχει ξεπεραστεί· αντίθετα, επιβιώνει σε στερεότυπα, σε οικογενειακές δομές και σε εκφράσεις της καθημερινότητας: «δική μου γυναίκα», «τον άντρα της πρέπει να τον ακούει». Στην πραγματικότητα, αυτό που δολοφονείται μαζί με κάθε θύμα είναι η δυνατότητα των γυναικών να ζουν ως ελεύθερα και αυτόνομα υποκείμενα.

Δεν μιλάμε για μεμονωμένα «τέρατα»· μιλάμε για μια κοινωνική νοοτροπία. Η αντιμετώπιση της γυναικοκτονίας δεν μπορεί να εξαντλείται σε καταδίκες μετά το έγκλημα. Χρειάζεται πρόληψη, αλλαγή αξιών, θεραπεία του ίδιου του κοινωνικού υποβάθρου.

Αυτό σημαίνει ότι η θεραπεία δεν αφορά μόνο τους άνδρες που φτάνουν στη βία, αλλά όλους μας: τις οικογένειες που αναπαράγουν στερεότυπα, τα σχολεία που μένουν σιωπηλά, τα μέσα ενημέρωσης που ονομάζουν «έγκλημα πάθους» τη δολοφονία μιας γυναίκας.

Η αλλαγή ξεκινά από το σχολείο. Τα παιδιά χρειάζονται παιδεία ισότητας, μαθήματα σεξουαλικής αγωγής και κατανόησης των έμφυλων ρόλων. Ο σεβασμός, η συναίνεση και η ισότητα πρέπει να διδάσκονται τόσο ξεκάθαρα όσο η αριθμητική. Ένα παιδί που μεγαλώνει μαθαίνοντας ότι η αγάπη δεν σημαίνει έλεγχο, θα δυσκολευτεί να αναπαράγει πατριαρχικές πρακτικές.

Η αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελούς αδικήματος είναι κρίσιμη, όχι απλώς για την ποινή, αλλά για το συμβολικό μήνυμα που στέλνει: η κοινωνία αναγνωρίζει τη διάσταση του φύλου και την τιμωρεί αυστηρά.

Η δημοσιογραφία έχει ευθύνη. Όταν οι τίτλοι μιλούν για «οικογενειακή τραγωδία» ή «έγκλημα πάθους», καλύπτουν τη δολοφονία με ρομαντικό μανδύα. Η ορθή χρήση της λέξης «γυναικοκτονία» είναι αναγκαία για να ονομάσουμε το φαινόμενο όπως είναι: συστηματική, έμφυλη βία.

Οι γυναίκες που ζουν σε βίαιες σχέσεις χρειάζονται άμεση και ουσιαστική προστασία. Οι γραμμές SOS, οι ξενώνες φιλοξενίας, τα ασφαλιστικά μέτρα πρέπει να είναι πραγματικά προσβάσιμα και αποτελεσματικά. Δεν μπορεί μια γυναίκα να κινδυνεύει μέχρι να ολοκληρωθούν αργές δικαστικές διαδικασίες.

Πρέπει να οικοδομηθεί μια νέα αντίληψη για την ανδρική ταυτότητα. Ο άνδρας δεν είναι ισχυρός όταν ελέγχει, αλλά όταν σέβεται. Η αγάπη δεν είναι κατοχή, είναι ελευθερία. Δημόσιες καμπάνιες, πολιτιστικά έργα, παραδείγματα από τον αθλητισμό και την τέχνη μπορούν να προβάλλουν ανδρικά πρότυπα που δεν συνδέονται με βία και κυριαρχία.

Η ελληνική κοινωνία, όπως και άλλες μεσογειακές, κουβαλά βαθιά το υπόβαθρο της «ιδιοκτησιακής» αντίληψης για τη γυναίκα. Η θεραπεία αυτού του τραύματος δεν θα ολοκληρωθεί μέσα σε λίγα χρόνια. Χρειάζεται επίμονη και συστηματική δουλειά, διαρκής εκπαίδευση, πολιτικές αποφάσεις που δεν θα φοβούνται να συγκρουστούν με βαθιά ριζωμένα στερεότυπα.

Η αλλαγή δεν θα έρθει μόνο με τους νόμους. Θα έρθει όταν στο καθημερινό λεξιλόγιο παύσουμε να λέμε «η γυναίκα μου» και αρχίσουμε να λέμε «η σύντροφός μου». Θα έρθει όταν οι νέες γενιές μεγαλώνουν χωρίς να θεωρούν τη βία φυσικό επακόλουθο της ζήλιας. Όταν η ζήλια αντιμετωπίζεται ως θέμα που θέλει θεραπεία σε ειδικό ψυχικής υγείας.

Κάθε γυναικοκτονία είναι μια κραυγή που μας λέει ότι η κοινωνία μας νοσεί. Η θεραπεία της αντίληψης αυτής δεν είναι εύκολη, αλλά είναι αναγκαία. Χρειάζεται εκπαίδευση, θεσμική αυστηρότητα, πολιτισμική μετατόπιση και κοινωνική κινητοποίηση.

Η αγάπη δεν είναι ιδιοκτησία. Είναι ελευθερία, ισότητα και σεβασμός.

Όσο δεν το κατανοούμε αυτό, θα μετράμε θύματα.

* Μαρία Ντούμα, Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, Συγγραφέας

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr