Παναγιώτης Δ. Σταμάτης: Το άρθρο 86 Σ ως εργαλείο ατιμωρησίας

Προσφάτως, ο δημόσιος θόρυβος του προβληματικού του άρθρου 86 Σ, συντελούσης σχετικώς και της συγκυρίας της τρεχούσης δραματικής επικαιρότητος, το επανέφερε στο προσκήνιο κατά «τυρβώδη» τρόπο. Είναι ουσιαστικά ένα τεράστιο πρόβλημα στην καρδιά του κράτους δικαίου.

To Σύνταγμά μας στο άρθρο 86 προβλέπει ότι μόνον η Βουλή έχει την αρμοδιότητα να ασκεί δίωξη κατά όσων διατελούν ή διετέλεσαν μέλη της Κυβέρνησης ή υφυπουργοί για ποινικά αδικήματα που τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.

Προβλέπει επίσης ότι δίωξη, ανάκριση, προανάκριση ή προκαταρκτική εξέταση κατά υπουργών για αδικήματα κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, δεν επιτρέπεται χωρίς προηγούμενη απόφαση της Βουλής.

Συνεπώς, εάν τεθούν υπόψη του ανακριτή ή του δικαστικού συμβουλίου στοιχεία που ενδεχομένως θεμελιώνουν ποινική ευθύνη και άλλων πολιτικών προσώπων (υπουργών ή διατελεσάντων υπουργών), οφείλουν να παραπέμψουν αμελλητί τα στοιχεία αυτά στη Βουλή, η οποία είναι η μόνη αρμόδια για να ασκήσει ή να μη ασκήσει ποινική δίωξη.

Η αιτιολογία περί της ύπαρξης στο Σύνταγμα μας ειδικών διατάξεων ως προς την ποινική ευθύνη των μελών της κυβέρνησης και των υφυπουργών, προβλέπουν επιτρεπτές αποκλίσεις σε σχέση με τα γενικώς ισχύοντα κατά την ποινική νομοθεσία. Οι ειδικές αυτές διατάξεις λειτουργούν ως θεσμική εγγύηση, προκειμένου τα μέλη της κυβέρνησης και οι υφυπουργοί να μπορούν να ασκήσουν τα καθήκοντά τους, χωρίς να παρεμποδίζονται από προσχηματικές ποινικές διώξεις που καταλήγουν να είναι πολιτικές.

Η πνευματική του «μήτρα», ως προς τα καθ’ ημάς, ανάγεται στο απώτερο παρελθόν και σε βάθος χρόνου, αφού πλειστάκις έχει αναθεωρηθεί χωρίς όμως να πραγματώνεται η εξυπηρέτηση του δικαίου και η προστασία της κοινωνικής ευρυθμίας.

Η λειτουργία των ρυθμίσεων αυτών δεν υπήρξε επιτυχής, ως προς την δημιουργία αισθήματος δικαίου στην κοινή γνώμη. Ο λόγος της πολιτικής απαξίωσης έγκειται στο ότι η Βουλή, είτε ως Ειδική Επιτροπή Διενέργειας Προκαταρκτικής Εξέτασης είτε ως Ολομέλεια, είτε ως πλειοψηφία είτε ως μειοψηφία ενεργεί με κομματικά κριτήρια και κομματικές σκοπιμότητες χωρίς να αναζητεί στην πραγματικότητα να διερευνήσει πραγματικά την κατηγορία κατά ενός πολιτικού προσώπου.

Η ισχύουσα συνταγματική ρύθμιση περί της ποινικής ευθύνης των υπουργών υιοθετεί ένα δαιδαλώδες μικτό σύστημα, το οποίο εμπλέκει και τη Βουλή και ειδικά δικαστικά όργανα, σε σχέση δε με το δικαστικώς ανέλεγκτο των interna corporis της Βουλής  και κυρίως σε σχέση με τα άκρα όρια αυτού του δικαστικώς ανελέγκτου της Βουλής οδηγεί ενίοτε σε ορισμένες βαρέως αντισυνταγματικές κοινοβουλευτικές πρακτικές/εκτροπές.

Στην Ελλάδα, τα μέλη της Κυβέρνησης και οι Υφυπουργοί υπέχουν τριπλή ευθύνη: ποινική, αστική και κοινοβουλευτική-πολιτική, με την έννοια ότι υπόκεινται σε κυρώσεις για ενέργειες ή παραλείψεις τους, ως ένα τρόπον τινά αντάλλαγμα για τη θέση εξουσίας και την αυτόνομη δράση τους.

Περιλαμβάνει, δηλαδή, τόσο τις αξιόποινες πράξεις που συνδέονται με την έκδοση διοικητικών ή κυβερνητικών πράξεων από τον Υπουργό ως μονοπρόσωπο όργανο ή από περισσότερους Υπουργούς από κοινού ή από συλλογικό όργανο στο οποίο μετέχει Υπουργός, όσο και εκείνες που διενεργούνται κατά την παρουσία του Υπουργού στη Βουλή ή τις επιτροπές της ή κατά τη δημόσια προβολή και υποστήριξη των θέσεων της Κυβέρνησης.

Σε γενικές γραμμές, βάσει του άρθρου 83 του Συντάγματος, οι Υπουργοί ασκούν τις αρμοδιότητες που ορίζονται στο νόμο, οι οποίες εξειδικεύονται στο άρθρο 16 παρ. 1 του Ν. 1558/2005.

Η εργαλειοποίηση του άρθρου 86 Σ προκειμένου να παρεμποδιστεί η διερεύνηση τυχών ποινικών ευθυνών Υπουργών και της πολιτικής απαξίωσης έγκειται στο ότι η Βουλή, είτε ως Ειδική Επιτροπή Διενέργειας Προκαταρκτικής Εξέτασης είτε ως Ολομέλεια, είτε ως πλειοψηφία είτε ως μειοψηφία ενεργεί με κομματικά κριτήρια και κομματικές σκοπιμότητες χωρίς να αναζητεί στην πραγματικότητα να διερευνήσει πραγματικά την κατηγορία κατά ενός πολιτικού προσώπου.

Η εκδίκαση των υπουργικών αδικημάτων από τα κοινά ποινικά δικαστήρια ισχύει και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης , όπως σε Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρο, Λετονία, Μάλτα, Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχία.

Να σημειωθεί ότι η κρίση για το εάν κάποιος παραβίασε τους ποινικούς νόμους είναι αμιγώς νομική. Με άλλες λέξεις, ο έλεγχος της συνδρομής των προϋποθέσεων ενός ποινικού αδικήματος από έναν υπουργό δεν είναι πολιτικό ζήτημα. Απλά γίνεται πολιτικό επειδή εμπλέκεται ένα πολιτικό όργανο, η Βουλή.

Το 1891 ο Χαρ. Τρικούπης σε ομιλία του ενώπιον της Βουλής είχε ευστόχως εκφραστεί: «Κατηγορούμενος θα είμαι ενώπιον της δικαστικής αρχής. Ενώπιον υμών είμαι βουλευτής και ως βουλευτής ήλθον».

Η εξόχως προβληματική ιδιαιτερότητα του θεσμού της ποινικής ευθύνης υπουργών είναι πως η απόφαση για το αν θα ασκηθεί ή όχι δίωξη είναι πολιτική. Λαμβάνεται κατά πλειοψηφία από τη Βουλή και, επομένως, με πολιτικά κριτήρια. Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως πρόταση για άσκηση δίωξης υπουργού δεν έχει νόημα να γίνει όταν ο ελεγχόμενος υπουργός προέρχεται από την πλειοψηφία της Βουλής.

Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται κάπως τυπολατρικά ή ακόμη και «νομικίστικα» στη σημερινή εποχή της βαθιάς κρίσης του αντιπροσωπευτικού μας συστήματος.  Η κρίση για το εάν κάποιος παραβίασε τους ποινικούς νόμους είναι αμιγώς νομική κρίση και δεν μετατρέπεται σε πολιτική επειδή ο φερόμενος ως παραβάτης είναι υπουργός. Είναι ουσιαστικά ένα τεράστιο πρόβλημα στην καρδιά του κράτους δικαίου.

Εάν όμως υπάρχει πρόβλημα λόγω της ενδεχομένως υπερβολικά εύκολης άσκησης ποινικών διώξεων γενικότερα, αντί να επιλύσουμε το πρόβλημα αυτό για όλους, προστατεύουμε μόνο μια συγκεκριμένη κατηγορία, τους υπουργούς.

«Νόμω αβάσιμες» και «ουσία αβάσιμες» μηνύσεις ή εγκλήσεις πολιτών, υπήρξαν διαχρονικώς, υπάρχουν και θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, πλην όμως συνιστά «κοινόν τόπον» ότι, στις περιπτώσεις αυτές, οι αβασίμως μηνύοντες, έναντι των καθ’ ων ούτοι στρέφονται, παραμένουν απλώς μηνυτές και ουδέν έτερον πέραν αυτού (Εισαγγελική διάταξη Απόρριψης ή Αρχειοθέτησης), με μόνο τον επικείμενο κίνδυνο σε περίπτωση του δόλου, να τους επιβληθούν δικαστικά έξοδα (άρθρο 580 παρ. 4 ΚΠΔ).

Ο μόνος στόχος που θα πραγματώνεται θα πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση του δικαίου και η προστασία της κοινωνικής ευρυθμίας. Γιατί αποστολή του Κοινοβουλίου δεν είναι, ούτε να αθωώνει πολιτικούς φίλους, ούτε να καταδικάζει πολιτικούς αντιπάλους.

Η πλήρης αποσύνδεση της διαδικασίας δίωξης των μελών της κυβέρνησης από οποιαδήποτε παρέμβαση της Βουλής και η άσκησή της επιβάλλεται να αφήνεται, δίχως κοινοβουλευτικά προσκόμματα, στη δικαστική εξουσία, η οποία είναι ανεμπόδιστη και ανεπηρέαστη.

Εν όψει, όθεν, του πανθομολογούμενου και κοινώς παραδεκτού ότι η Ελλάδα συνιστά σύγχρονο και δημοκρατικό κράτος δικαίου και όχι οντότητα κρατικής εξουσίας σκοτεινών, για την κοινωνία και την ανθρωπότητα, ιστορικών περιόδων του παρελθόντος, αλλοίμονο, εάν η απρόσκοπτη άσκηση των καθηκόντων της κυβέρνησης  και των υφυπουργών μελών  προϋποθέτει ειδική διαδικασία για την ποινική τους δίωξη, που πολλάκις οδηγεί στην ατιμωρησία.

Συνελόντι ειπείν και επειδή μάλλον κανείς δεν μπορεί να υποστηρίζει ότι το ισχύον σύστημα πέτυχε, επιβάλλεται η αναθεώρηση του άρθρου 86 και η ανάθεση της αρμοδιότητας της άσκησης της ποινικής δίωξης στην τακτική δικαιοσύνη και προφανώς σε ανώτερους δικαστικούς λειτουργούς, προκειμένου να μην παραμένουν «σκιές» στην πολιτική ζωή της Χώρας.

*Ο Παναγιώτης Δ. Σταμάτης είναι Αν. Αξιωματικός ΠΝ ε.α., τ. Διευθυντής ΥΔΔΕ, Σύμβουλος ΕΑΑΝ και συγγραφέας.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr