Π. Σ. Παναγιωτόπουλος: Ποινικές υποθέσεις και ένορκοι – Μια πρόταση για την επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος

1. Ως γνωστόν, το Σύνταγμά μας ορίζει ότι τα κακουργήματα και τα πολιτικά εγκλήματα δικάζονται από μικτά ορκωτά δικαστήρια που συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές και ενόρκους (άρθρο 97 παρ. 1 εδ. α΄). Όταν μιλάμε για συμμετοχή λαϊκών δικαστών στο δικαστήριο που δικάζει σοβαρές ποινικές υποθέσεις, αφ’ εαυτού, αυτόματα δηλαδή τίθεται το ερώτημα: Γιατί, για ποιο λόγο πρέπει να υπάρχουν αυτοί οι «λαϊκοί δικαστές», οι ένορκοι; Και γιατί ένα Κράτος, μία έννομη τάξη να μην καλύπτεται από τους επαγγελματίες τακτικούς δικαστές; Δηλαδή, είναι τόσο μεγάλη η ανάγκη, ώστε η Πολιτεία που δικαιοδοτεί να καταφεύγει και να «βρίσκει» δικαστές, κάποιους τυχαία επιλεγόμενους από τον λαό, για να δικάσουν μία συγκεκριμένη βαριά κατά κανόνα ποινική υπόθεση;
2. Εφόσον υπάρχουν τακτικοί δικαστές που έχουν ταχθεί από την Πολιτεία να απονέμουν επι μονίμου βάσεως δικαιοσύνη και έχουν αποκτήσει εξειδίκευση, κατάρτιση, εμπειρία, επιμόρφωση και επί πλέον περιβάλλονται με πλήρεις εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, για ποιο λόγο να προσφύγουμε και να βρίσκουμε «άσχετους» πολίτες, που δεν έχουν καμία σχέση με τα νομικά και τα δικαστήρια, και να τους αναθέτουμε την εκδίκαση των πιο σοβαρών ποινικών υποθέσεων; Ήτοι κακουργημάτων, όπως είναι η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, οι βαριές σωματικές βλάβες, η έκθεση, ο βιασμός, η αποπλάνηση, η κατάχρηση ανηλίκου, η πορνογραφία ανηλίκων και άλλα πολλά πολλά κακουργήματα;
3. Συνεπώς, πρέπει να διερευνήσουμε γιατί, σχεδόν παγκοσμίως, όλες οι χώρες έχουν υιοθετήσει το σύστημα των ορκωτών δικαστηρίων, είτε υπό την αμιγή μορφή του (: όπου μόνον ένορκοι αποφαίνονται για την ενοχή και ο δικαστής επιβάλλει την ποινή) είτε υπό το μικτό σύστημα, που ισχύει και σε μας (: όταν συναποφασίζουν μαζί με τους τακτικούς δικαστές και για την ενοχή και για την ποινή).
4. Φαίνεται ότι το εν λόγω σύστημα υιοθετήθηκε από την γαλλική επανάσταση του 1789 (παρμένο από την κοιτίδα του την Αγγλία) και από εκεί κατέκλυσε όλο τον κόσμο. Είχε δε να κάνει με την δυσπιστία των ανδρών της γαλλικής επανάστασης προς την τάξη των επαγγελματιών δικαστών, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί και λειτουργήσει κατά τους χρόνους της απολυταρχίας.
5. Ο μέγας θεωρητικός του Ποινικού Δικαίου στη Χώρα μας, Καθηγητής Νικ. Ανδρουλάκης, μας λέει ότι «οι ένορκοι, επομένως, επιβλήθηκαν από τον πολιτικό φιλελευθερισμό, ως περισσότερο ανεξάρτητοι και αμερόληπτοι, ως καλύτεροι προστάτες των λαϊκών ελευθεριών, με μια λέξη, ως δικαιότεροι από τους τακτικούς δικαστές» (Ν. Ανδρουλάκης, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, έκδ. 2020, σελ. 142).
6. Σήμερα, όμως, αυτή η πιο πάνω «φιλελεύθερη» θεμελίωση δεν αρκεί για να δικαιώσει το σύστημα των ενόρκων, ούτε βεβαίως η «δυσπιστία» προς τους τακτικούς δικαστές συνεχίζει να υπάρχει. Και τούτο, διότι οι σημερινοί δικαστές δεν είναι οι δικαστές της απολυταρχίας πριν την γαλλική επανάσταση, αλλά προσέρχονται στο δικαστικό σώμα μέσα από τον ίδιο τον λαό, από ένα ευρύτατο φάσμα κοινωνικών στρωμάτων, προέρχονται δηλαδή από τον κορμό του λαού και δεν εκπροσωπούν και δεν μεροληπτούν υπερ συγκεκριμένης τάξης,
7. Ουδέποτε, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είχαν ή έχουν ταξική συνείδηση, και από την είσοδό τους στο δικαστικό σώμα συνεχίζουν να ζούν και να συναλλάσσονται ως μέλη της ελληνικής κοινωνίας και να μετέχουν στην ελληνική πραγματικότητα. Όπως είπε δε ένας πρώην Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, ο αείμνηστος Στέφ. Ματθίας, καμιά ταξική ιδιαιτερότητα δεν βαρύνει τους σημερινούς δικαστές, ενώ και «οι ένορκοι δεν έχουν έναντι των τακτικών δικαστών πρόσθετους τίτλους λαϊκότητας». Δεν είναι δηλαδή οι ένορκοι σήμερα πιο «δικαιότεροι» από τους τακτικούς δικαστές, ούτε βεβαίως «καλύτεροι προστάτες» των λαϊκών ελευθεριών.
8. Οι υπέρμαχοι του συστήματος των ενόρκων (που είναι κυρίως οι θεωρητικοί του δικαίου και οι δικηγόροι) εστιάζουν στα πλεονεκτήματα των ενόρκων και τα οποία, κατά την άποψή τους, είναι τα εξής:

– ότι οι ένορκοι, επειδή θεωρούν ως πολύ σημαντική και μοναδική στιγμή της ζωής τους την τοιαύτη εμπειρία, εντείνουν την προσοχή τους και έχουν τεταμένο το ενδιαφέρον τους στα τεκταινόμενα, στη δικαζόμενη δηλαδή υπόθεση, σε αντίθεση με τους τακτικούς δικαστές που ασχολούνται επανειλημμένα με τέτοιες υποθέσεις και εξ αυτού του λόγου έχουν την τάση να γενικεύουν και να παραθεωρούν τις ιδιομορφίες της συγκεκριμένης περίπτωσης

– ότι οι ένορκοι προέρχονται από πολλά και ποικίλα επαγγέλματα και έχει ο καθείς διαφορετική ενατένιση των πραγμάτων, σε αντίθεση με τους τακτικούς δικαστές οι οποίοι έχουν κοινό οπτικό πεδίο και ακριβώς ίδιες γνώσεις και εμπειρίες

– ότι οι ένορκοι απηχούν στο δικαστήριο τον μέσο κοινωνικό άνθρωπο και μπορούν να προσεγγίσουν κριτικά τα πορίσματα των διωκτικών αρχών, σε αντίθεση με τους τακτικούς δικαστές οι οποίοι έχουν την τάση να προσδίδουν αυξημένη αξιοπιστία σε αυτά και ότι, εν τέλει,

– οι ένορκοι, στον «διάλογο» που η έννομη τάξη κάνει με τον δράστη του εγκλήματος και τον οποίο προσπαθεί να «πείσει» για την ποινή που του επιβάλλει, εκπροσωπούν τον λαό.

9. Από την άλλη, υπάρχουν και σημαντικά μειονεκτήματα από την συμμετοχή των ενόρκων στην εκδίκαση μιας ποινικής υπόθεσης και τα οποία το Δικαστικό Σώμα της Χώρας μας διαχρονικά αναδεικνύει, πολλά χρόνια τώρα, και τα οποία είναι τα εξής:

–  ότι οι ένορκοι δεν θέλουν να αναλάβουν αυτό το καθήκον, και οι περισσότεροι προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποτρέψουν την κλήρωσή τους στη δίκη ή να πετύχουν την εξαίρεσή τους, να μην ανέβουν στην έδρα να δικάσουν

– ότι σήμερα με τις νέες μορφές εγκλήματος, με τις πολύπλοκες περιστάσεις διάπραξης αυτού, οι ένορκοι αδυνατούν να σταθμίσουν και να αξιολογήσουν τα αποδεικτικά στοιχεία και την συμμετοχή καθενός εκ των κατηγορουμένων στην τέλεση της αξιόποινης πράξης

– ότι είναι πολύ ευάλωτοι σε συγκινησιακές φορτίσεις, τις οποίες εντέχνως μερικές φορές υποδαυλίζουν τα διάδικα μέρη

– ότι διακατέχονται από έντονη ευθυνοφοβία, αδυνατούντες ή μη θέλοντες να αναλάβουν οποιαδήποτε ευθύνη

– ότι συναισθανόμενοι τις αδυναμίες τους, ανεβαίνουν στην έδρα με απίστευτη διστακτικότητα και νοιώθουν περίπου ως παρείσακτοι (έτσι Στέφ. Ματθίας), ενώ και ο Καθηγητής Ηλίας Γάφος κάνει λόγο για «σκιώδη» παρουσία των ενόρκων στην έδρα

– ότι αδυνατούν να διασκεφθούν μετά των τακτικών δικαστών, να αιτιολογήσουν την απόφασή τους και αν αφεθούν χωρίς καθοδήγηση βρίσκονται σε απίστευτη σύγχυση,   «στην ίδια σύγχυση στην οποία θα βρισκόταν ο τακτικός δικαστής που θα ήταν αναγκασμένος να κάνει χειρουργική επέμβαση» (: Στέφ. Ματθίας, σε Γ. Αποστολάκη, Τα μικτά ορκωτά δικαστήρια, 2007, σελ. 12).

– ότι εν τέλει θεωρούν δυσβάστακτο βάρος τα ορκωτικά καθήκοντα, μπροστά στα οποία βρίσκονται  ξαφνικά κάποια μέρα

10. Αλλά, το κυριότερο μειονέκτημα των ενόρκων έγκειται στο γεγονός ότι αυτοί, λιγότερο ή περισσότερο, παρουσιάζονται «ευεπηρέαστοι» και «ευάλωτοι», με την καλή βεβαίως έννοια, από τα δημοσιεύματα ή τα ρεπορτάζ του τύπου και των ΜΜΕ. Τούτο έχει ως συνέπεια να είναι «άστατοι και απρόβλεπτοι» στις κρίσεις τους «μέχρι σημείου, ώστε οι αθώοι κατηγορούμενοι να προτιμούν να δικάζονται από τακτικούς δικαστές, ενώ οι ένοχοι από ενόρκους!» (: Ν. Ανδρουλάκης, όπ.π., σελ.146) με ό,τι αυτό συνεπάγεται για ολόκληρο το σύστημα της δικαιοσύνης. Σε αντίθεση με τους τακτικούς δικαστές, οι οποίοι ξέρουν να «αμύνονται» μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις.
11. Με βάση τα παραπάνω, νομίζω ότι έφθασε ο καιρός για μιά καίρια παρέμβαση στο ορκωτικό σύστημα της χώρας μας, ενόψει του ότι το Σύνταγμά μας ορίζει ρητά, όπως αναφέρθηκε, ότι τα κακουργήματα και τα πολιτικά εγκλήματα δικάζονται από μικτά ορκωτά δικαστήρια, τα οποία συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές και ενόρκους. Δηλαδή με την αναμενόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος να καταργηθεί το ορκωτικό σύστημα, να καταργηθούν τα ορκωτά δικαστήρια και η συμμετοχή ενόρκων-λαϊκών δικαστών στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης! Και τούτο θεωρώ ότι θα είναι προς όφελος ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας.

*Π. Σ. Παναγιωτόπουλος, Επίτιμος Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr