Πολυχρόνης Τσιρίδης: Ο σχηματισμός συνολικής ποινής φυλάκισης άνω των δύο ετών στις περιπτώσεις των άρθρων 80Α ΠΚ (μετατροπής σε χρηματική) και 104Α (μετατροπής σε κοινωφελή εργασία)

Μετά από ένα τρίμηνο εντόνων συζητήσεων, αντιδράσεων και διαβουλεύσεων, στην οποία η Ένωσή μας είχε σημαντική παρουσία και συμμετοχή, οι επεμβάσεις στους Ποινικούς Κώδικες κατέστησαν Νόμος του Κράτους (Ν. 5090/2024) και όλοι πλέον οφείλουμε να προσαρμοστούμε στις νομοθετικές επιλογές που θεσπίστηκαν. Το νέο σύστημα ποινών ακολουθεί το εξής σχήμα: α) Ποινή φυλάκισης έως ενός έτους, δύναται να ανασταλεί η εκτέλεσή της για διάστημα ενός έως τριών ετών, αν κρίνει το δικαστήριο ότι η εκτέλεση της ποινής δεν είναι αναγκαία για να αποτρέψει τον κατάδικο από την τέλεση νέων αξιοποίνων πράξεων, αν δεν έχει καταδικαστεί στο παρελθόν αμετάκλητα με μία ή περισσότερες αποφάσεις σε στερητική της ελευθερίας ποινή που δεν υπερβαίνει το ένα (1) έτος (άρθρ. 99 ΠΚ). β) Επί ποινής φυλάκισης έως δύο (2) ετών, αν δεν συντρέχει περίπτωση αναστολής, κατά τα ανωτέρω, η ποινή μετατρέπεται σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει ότι αυτή δεν είναι αρκετή για να αποτρέψει τον δράστη από την τέλεση άλλων εγκλημάτων. γ) Επί ποινής φυλάκισης έως δύο (2) ετών, αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις αναστολής και μετατροπής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, κατά τα ανωτέρω, η ποινή μετατρέπεται σε χρηματική ποινή (από 10 έως 100 € ημερησίως), εκτός αν το δικαστήριο κρίνει ότι απαιτείται η πραγματική έκτιση της ποινής εν όλω ή εν μέρει για να αποτραπεί ο δράστης από την τέλεση νέων αξιοποίων πράξεων. δ) Ποινή φυλάκισης που υπερβαίνει τα δύο έτη εκτίεται πραγματικά (εν όλω ή εν μέρει) κατά τις επιμέρους διακρίσεις που καταγράφονται στο άρθρ. 80Α ΠΚ) Ένα από τα ζητήματα που θα κληθούν τα δικαστήρια να αντιμετωπίσουν από την 1/5/2024, οπότε ενεργοποιείται το νέο σύστημα ποινών, με δεδομένη την πραγματική έκτιση (εν όλω ή εν μέρει) των ποινών φυλάκισης άνω των 2 ετών, είναι τι γίνεται στην περίπτωση συνολικής ποινής υπερβαίνουσας τα δύο έτη, όταν η καθεμία από τις επιμέρους ποινές δεν υπερβαίνει την ποινή φυλάκισης των 2 ετών, η οποία μετατράπηκε σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή σε χρηματική ποινή αντιστοίχως. Η αντιμετώπιση του ζητήματος έχει ως ακολούθως: 1. Ως προς το ζήτημα της συρροής πλειόνων ποινών, η βαρύτερη των οποίων είναι η ποινή φυλάκισης 2 ετών που μετετράπη σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, κατ’ άρθρ. 104Α ΠΚ, η καθοριζόμενη συνολική ποινή μετατρέπεται σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Αυτό προβλέπεται ρητά από τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 96Α ΠΚ, η οποία εξακολουθεί να ισχύει και δεν μεταβλήθηκε, κατά την οποία καθορίζεται συνολική ποινή με την επαύξηση της βαρύτερης από τις συντρέχουσες και καθορίζεται ότι η επαύξηση της κάθε άλλης συντρέχουσας ποινής δεν μπορεί να υπερβαίνει το ένα δεύτερο της κάθε συντρέχουσας ποινής, ούτε η συνολική ποινή να ξεπεράσει τις 800 ώρες κοινωφελούς εργασίας. Περαιτέρω δε, προβλέπεται κατά την παρ. 2 του άρθρ. 96Α ΠΚ, ότι, επί κατ’ ιδέαν συρροής (άρθρ. 94 παρ. 2 ΠΚ), το δικαστήριο επαυξάνει τη βαρύτερη ποινή ελεύθερα όχι πέρα από το ανώτατο όριο του είδους της ποινής. Επίσης, η διάταξη του άρθρου 104Α Π.Κ., όπως τροποποιήθηκε με τον Ν. 5090/2024, προβλέπει πλαίσιο της μετατρεπόμενης σε κοινωφελή εργασίας ωρών από 1.200 έως 3.600, το οποίο αντιστοιχεί σε συνολική ποινή που αντιστοιχεί περίπου σε φυλάκιση πέντε ετών, με δεδομένο το ότι μία ημέρα ποινής φυλάκισης αντιστοιχεί σε κοινωφελή εργασία δύο ωρών. Προφανώς αυτό το πλαίσιο αναλογεί σε σχηματισμό συνολικής ποινής που σχηματίζεται με βάση τη μετατροπή ποινών φυλάκισης έως δύο ετών σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, σύμφωνα και με το άρθρο 96Α Π.Κ. 2. Στην περίπτωση πλειόνων ποινών φυλάκισης, όταν η μεγαλύτερη εξ αυτών είναι η ποινή φυλάκισης των δύο ετών, η οποία μετετράπη σε χρηματική, κατ’ άρθρ. 80Α ΠΚ, η προκύπτουσα συνολική ποινή φυλάκισης μετατρέπεται επίσης σε χρηματική, σύμφωνα με τους όρους της ποινής βάσης, κατά την παρ. 4 του άρθρ. 2 Ν. 1240/1982. Αυτό ρητά μνημονεύεται στην αιτιολογική έκθεση του Ν. 5090/ 2024 (άρθρ. 12). Ο ως άνω ειδικός ποινικός Νόμος, μετά την εισαγωγή του ν. Π.Κ. (Ν 4619/2019) κατέστη ανενεργός, λόγω της κατάργησης του θεσμού της μετατροπής και αναβιώνει με την ενεργοποίηση εκ νέου του θεσμού της μετατροπής της ποινής σε χρηματική από 1/5/2024, με βάση το άρθρ. 80Α ΠΚ. Η ως άνω διάταξη της παρ. 4 του άρθρ. 2 του Ν. 1240/1982 δεν καταργήθηκε μετά την ισχύ του ν. Π.Κ. (Ν. 4619/2019) με τις μεταβατικές διατάξεις αυτού. Η μεταβατική διάταξη της παρ. 5 του άρθρ. 463 Ν. 4619/2019 αναφέρεται στην κατάργηση των καθοριζομένων «παρεπομένων ποινών» και «άλλων συνεπειών» που καταργούνται με τον Ν. 4619/2019. Ως καταργηθείσες παρεπόμενες ποινές ή συνέπειες αναφέρονται η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η αφαίρεση άδειας οδήγησης κλπ. Η μετατροπή της ποινής φυλάκισης σε χρηματική αποτελούσε – και ήδη αποτελεί – κύρια ποινή και δεν μπορεί να νοηθεί ως «παρεπόμενη ποινή» ή «συνέπεια» που καταργήθηκε με τον Ν. 4619/2019. Τυχόν αντίθετη ερμηνευτική εκδοχή δεν μπορεί M NOVA CRIMINALIA No 20 3 “ τι γίνεται στην περίπτωση συνολικής ποινής υπερβαίνουσας τα δύο έτη, όταν η καθεμία από τις επιμέρους ποινές δεν υπερβαίνει την ποινή φυλάκισης των 2 ετών, η οποία μετατράπηκε σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή σε χρηματική ποινή αντιστοίχως” ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ – ν . 5090/2024 να υποστηριχθεί. Ούτε είναι νοητή τυχόν ανεπίτρεπτη διασταλτική ερμηνεία της ως άνω μεταβατικής διάταξης, όταν ο ίδιος ο Νομοθέτης καταγράφει στην αιτιολογική έκθεση ότι η μετατροπή της συνολικής ποινής εξακολουθεί να τελεί υπό τους όρους της διάταξης της παρ. 4 του άρθρ. 2 Ν. 1240/82. Άλλωστε, τη διαχρονική ισχύ της ως άνω διάταξης, και μάλιστα ως αυτόνομης και ανεξάρτητης από τις μεταβολές που επέρχονταν διαχρονικά στη βασική διάταξη του άρθρ. 82 ΠΚ, σταθερά αποδεχόταν και η Νομολογία του Αρείου Πάγου, ως ρυθμίζουσα διαφορετικά θέματα και χωρίς να υπάρχει αντίθεση μεταξύ τους. Ειδικότερα, είχε ήδη παγιωθεί η νομολογία του Ακυρωτικού ως προς το ότι «… η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 4 του Ν. 1240/ 1982 τροποποιήθηκε μετά την εφαρμογή του άρθρου πρώτου του ν. 4093/2012 μόνον ως προς το ύψος της ποινής, η οποία μετατρέπεται (υποχρεωτικά ή δυνητικά) σε χρηματική. Κατά τα λοιπά η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 4 του Ν. 1240/1982 ισχύει και μετά το Ν. 4093/2012, δεδομένου ότι κάθε μία από τις ανωτέρω διατάξεις ρυθμίζει διάφορο θέμα χωρίς να υπάρχει αντίθεση μεταξύ τους και η μία να αποκλείει την άλλη» (Πρβλ. ΑΠ 910/2017, ΑΠ 1605/2002, ΑΠ 578/1993, ΑΠ 264/2021) Υπό την ως άνω έννοια, δεν μπορεί να τεθεί θέμα κατάργησης της ως άνω διάταξης της παρ. 4 του άρθρ. 2 Ν. 1240/1982, ούτε με το άρθρο 461 ΚΠΔ, αφού αυτή δεν ήταν τροποποιητική του άρθρ. 82 ΠΚ, κατά το ανωτέρω παγίως νομολογηθέντα. Συνεπώς, επί συρροής πλειόντων πράξεων, για τις οποίες η βαρύτερη είναι η ποινή φυλάκισης 2 ετών που μετετράπη σε χρηματική, κατ’ άρθρ. 80Α ΠΚ, η καθοριζόμενη συνολική ποινή φυλάκισης, ακόμη και αν συνυπάρχουν και αμετάτρεπτες ποινές, γίνεται σύμφωνα με τους όρους της ποινής – βάσης, κατά τη διάταξη της παρ. 4 του άρθρ. 2 Ν. 1240/2982. Επομένως, σε κάθε περίπτωση συρροής ποινών, όπου η ποινή – βάση είναι φυλάκιση 2 ετών που είτε μετατράπηκε σε παροχή κοινωφελούς εργασίας (άρθρ. 104Α ΠΚ), είτε σε χρηματική ποινή (άρθρ. 80Α ΠΚ), η καθοριζόμενη συνολική ποινή ακολουθεί τους όρους της ποινής – βάσης και μετατρέπεται αντίστοιχα σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική. Σε περίπτωση πραγματικής συρροής, η συνολική ποινή ανέρχεται στην ποινή φυλάκισης των 10 ετών, στη δε περίπτωση της κατ’ ιδέαν συρροής, η συνολική ποινή φυλάκισης ανέρχεται στην ποινή φυλάκισης των 5 ετών, με εξαίρεση το αδίκημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, οπότε το δικαστήριο, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μπορεί να επιβάλει συνολική ποινή φυλάκισης 10 ετών. Οι ως άνω συνολικές ποινές θα μετατρέπονται αντιστοίχως σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική ποινή, σύμφωνα με τους όρους της ποινής βάσης των 2 ετών, όταν αυτή αποτελεί τη βαρύτερη από τις λοιπές συνεπιμετρούμενες συρρέουσες ποινές. Η δυνατότητα αυτή μετατροπής της συνολικής ποινής φυλάκισης άνω των δύο ετών ποινών που δεν υπερβαίνει η καθεμία την ποινή φυλάκισης των δύο ετών που μετατρέπεται σε παροχή κοινωνικής εργασίας ή σε χρηματική, κατά τις διατάξεις των άρθρ. 104Α και 80Α ΠΚ αντιστοίχως, παρέχει τη διέξοδο στον δικαστή να παρακάμψει τις εξοντωτικές ποινές που εισάγει ο Ν. 5090/2024, όταν πρόκειται να επιβληθούν επί υποθέσεων μικρής και μεσαίας βαρύτητας επί πλημμελημάτων ή κακουργημάτων, με συνδρομή ελαφρυντικών περιστάσεων και αποτρέψουν τα τραγικά αδιέξοδα που θα προκύψουν από την έκτιση βραχυχρόνιων ποινών από παραβατικότητα «καθημερινότητας», λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι τα πάντα έχουν ποινικοποιηθεί, αλλά και επιδέχονται και κακουργηματική αναβάθμιση. Και μάλιστα μετά από μια δεκαπενταετία που δοκιμάστηκε η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών από την οικονομική κρίση, την πανδημία και ήδη την ακρίβεια, χωρίς να μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, η αντιμετώπιση ποινών βραχυχρόνιας φυλάκισης προβάλλει ιδιαίτερα απειλητική και επικίνδυνη.

*Ο Πολυχρόνης Τσιρίδης είναι Δικηγόρος Πειραιώς, Δ.Ν., Μέλος ΕΕΠ

** Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο novacriminalia.gr, τεύχος Νο 20/Απρίλιος 2024

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr