Β. Φαϊτάς, Π. Χαραλαμπίδου, Φ. Σωτηριάδου, Γ. Μαρμαρίδης: Οι θέσεις μας για το μεταναστευτικό νομοσχέδιο που έχει κατατεθεί στη Βουλή 

Συζητείται στη Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης το νομοσχέδιο με τίτλο «Αναμόρφωση πλαισίου και διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών – Λοιπές ρυθμίσεις του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου».

Το νομοσχέδιο αυτό αυστηροποιεί έτι περαιτέρω το πλαίσιο επιστροφής μεταναστών, επιτείνει την καταστολή αυτών και ποινικοποιεί την παράτυπη παραμονή. Οι προτάσεις του νομοσχεδίου ‘‘εμπνέονται’’ από το νέο Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, καθώς και από τις κατευθύνσεις της πρότασης του νέου Κανονισμού επιστροφών [COM (2025) 101 final] της ΕΕ, η οποία σε συνθήκες γενικευμένων πολεμικών συγκρούσεων και στροφής προς την πολεμική οικονομία και προετοιμασία, είναι σαφές ότι επιδιώκει την ταυτόχρονη και εναρμονισμένη προς τα παραπάνω διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής της.

Οι προτάσεις του νομοσχεδίου και των ευρωπαϊκών κειμένων επί των οποίων ερείδεται υπονομεύουν τη Συνθήκη της Γενεύης για τους πρόσφυγες και έρχονται να δράσουν ακόμη πιο τιμωρητικά σε βάρος των εξαθλιωμένων της γης. Κάθε εφαρμοστής του μεταναστευτικού δικαίου, και γενικά κάθε νομικός, αλλά και κάθε άνθρωπος εν τέλει, δεν νοείται παρά να επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία για τα δικαιώματα (ουσιαστικά και δικονομικά) των μεταναστών και προσφύγων, καθόσον οι τελευταίοι είναι θύματα πολέμων, επεμβάσεων και ανταγωνισμών των μεγάλων συμφερόντων του πλανήτη για τους δρόμους του εμπορίου και της ενέργειας που συνήθως είναι η αιτία της οικονομικής τους εξαθλίωσης.

Δεν νοείται να μην εναντιώνεται σε κάθε απόπειρα φαλκίδευσης της συνθήκης της Γενεύης, όπως χαρακτηριστικά έπραξε και η Ένωση Διοικητικών Δικαστών πρόσφατα κατά τη συζήτηση της διάταξης για αναστολή για 3 μήνες της δυνατότητας υποβολής αιτήσεων χορήγησης ασύλου από άτομα που εισέρχονται στη χώρα παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική, καθώς και της επιστροφής των ατόμων αυτών, χωρίς καταγραφή, στη χώρα προέλευσης ή καταγωγής, όπου τοποθετήθηκε δημόσια με δελτίο τύπου, επισημαίνοντας ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση παραβιάζει το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στο άσυλο, το οποίο κατοχυρώνεται στη Συνθήκη της Γενεύης και ζητώντας την απόσυρση της τροπολογίας.

Ως δικαστές που εκδικάζουμε τις περισσότερες κατηγορίες διαφορών που αναφύονται σε εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας εκφράζουμε επί του νομοσχεδίου τις ακόλουθες επιφυλάξεις και διαφωνίες μας: 

Διαφωνούμε με τον νέο ορισμό περί ‘‘κινδύνου διαφυγής’’ και σειρά “τεκμηρίων” κινδύνου διαφυγής που τίθενται σχετικά, όπως π.χ. ‘‘η μη ύπαρξη κατοικίας και διαμονής’’. Τα διοικητικά δικαστήρια άλλωστε έχουν πλούσια νομολογία κατά την εξειδίκευση της αόριστης έννοιας ‘‘κίνδυνος διαφυγής’’ στο πλαίσιο εκδίκασης αντιρρήσεων κατά της κράτησης υπηκόου τρίτης χώρας, όπου δεν περιορίζονται μόνο στο δεδομένο της ύπαρξης ή όχι σταθερής κατοικίας ή διαμονής, αλλά σταθμίζουν και συνυπολογίζουν σειρά παραγόντων. Αλήθεια, παράγκες ή εγκαταλελειμμένα εργοστάσια όπου πολλοί εργοδότες στοιβάζουν μετανάστες εργάτες (που ουδέποτε είχαν δυνατότητα για άλλη επιλογή) θα θεωρούνται κατοικία; Διαφωνούμε συναφώς με το κριτήριο της άρνησης υποβολής σε ταυτοποίηση με βιομετρικά μέσα, η χρήση των οποίων μπορεί να έχει αντίκτυπο τόσο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όσο και σε θεμελιώδη δικαιώματα, πολύ δε περισσότερο στην περίπτωση ευάλωτων και ξεριζωμένων ανθρώπων. 

Διαφωνούμε με τη διεύρυνση της έννοιας της ‘‘χώρας επιστροφής’’ θεωρώντας ότι ως τέτοια πρέπει να νοείται μόνο η χώρα κατοικίας ή συνήθους διαμονής και όχι η χώρα που χαρακτηρίζεται με ατυχή πολλές φορές κριτήρια ως ‘‘ασφαλής τρίτη χώρα’’, θεσμός που έθεσε τη βάση για την απόρριψη ως απαράδεκτων πολλών αιτήσεων διεθνούς προστασίας. Με τη νέα ρύθμιση θα επισπεύδεται η επιστροφή (απέλαση) προσώπων που ήδη στην ουσία θα έχουν στερηθεί της δυνατότητας εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας.   

Διαφωνούμε με τη μείωση της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης (από 25 ημέρες σε 14) καθώς και του χρόνου παράτασης της προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης (από 120 ημέρες σε 60 ημέρες), καθώς και με την εισαγωγή της ηλεκτρονικής επιτήρησης ως εναλλακτικού μέτρου αντί της κράτησης, καθόσον δυσχεραίνεται η προετοιμασία του υπηκόου τρίτης χώρας για οικειοθελή αναχώρηση, ενώ τίθενται σε διακινδύνευση δικονομικά του δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες του. 

Διαφωνούμε με την αύξηση της διάρκειας της απαγόρευσης εισόδου, η οποία μπορεί να φτάσει τα 10 έτη (αντί 5 σήμερα) με δυνατότητα περαιτέρω παράτασης για άλλα 5 έτη.

Διαφωνούμε με την διεύρυνση των λόγων κράτησης (λόγοι δημόσιας ασφάλειας και δημόσιας τάξης), καθόσον η συγκεκριμένη αόριστη έννοια μπορεί να ερμηνεύεται κατά το δοκούν από τις αστυνομικές αρχές (οι οποίες, όπως έχουμε πολλές φορές διαπιστώσει στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς μας, ενίοτε εντάσσουν στην έννοια του επικίνδυνου για την εθνική ασφάλεια κάθε μετανάστη χωρίς άδεια διαμονής και εξ αυτού του λόγου και μόνο). Διαφωνούμε επίσης με την προτεινόμενη αύξηση του χρόνου κράτησης, η οποία πλέον, μαζί με τυχόν παράταση της κράτησης, δύναται να φτάσει τους 24 μήνες. Μια τέτοια ρύθμιση βάσει της οποίας παραμένει κάποιος κρατούμενος για 24 μήνες μόνο και μόνο επειδή στερείται νομιμοποιητικών εγγράφων θέτει ζήτημα συμβατότητας με την αρχή της αναλογικότητας, ενώ καθιστά σαφές το πνεύμα του νομοσχεδίου, το οποίο αντιμετωπίζει τους ανθρώπους που αναζητούν την επιβίωση ως ήδη «εγκληματίες» [σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το Σύνταγμα, η στέρηση ελευθερίας χωρίς ποινική καταδίκη (προφυλάκιση), δεν μπορεί να υπερβεί τους 18 μήνες σε περίπτωση μάλιστα κακουργημάτων]. Η κράτηση πρέπει να επιβάλλεται μόνο ως έσχατο μέτρο, κατόπιν εξέτασης λιγότερο επαχθών μέτρων κι εφόσον είναι αναγκαία υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις σε κάθε ατομική περίπτωση, καθώς και να υπόκειται σε τακτικό δικαστικό έλεγχο. Συναφώς διαφωνούμε με τη διάταξη που ορίζει ότι η επανεξέταση της κράτησης θα γίνεται ανά εξάμηνο (και όχι ανά τρίμηνο όπως σήμερα).  Τα ανωτέρω ισχύουν πολύ περισσότερο ενόψει του ότι, όπως έχει επισημανθεί από Αρχές και οργανώσεις, οι συνθήκες κράτησης των μεταναστών συχνά είναι ακατάλληλες.

Διαφωνούμε με την κατάργηση της δυνατότητας λήψης άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους πολιτών τρίτων χωρών που διαμένουν στη χώρα 7 έτη. Η ισχύουσα σήμερα δυνατότητα αυτή αποτελεί μια διέξοδο από ένα πλαίσιο που δεν επιτρέπει στον αλλοδαπό τη χορήγηση άδειας διαμονής παρά μόνο για συγκεκριμένους ειδικά καθορισμένους λόγους και πρέπει να παραμείνει σε ισχύ στην κατεύθυνση της κοινωνικής ένταξης ανθρώπων που ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα επί πολλά έτη, έχοντας ήδη μία διαμορφωμένη πραγματική κατάσταση που ο νομοθέτης δεν μπορεί να αγνοεί. Η κατάργηση της δυνατότητας αυτής ενδεχομένως αντίκειται ακόμα και στην ίδια την Οδηγία Επιστροφής 2008/115/ΕΚ, η οποία στο άρθρο 6 παρ. 4  προβλέπει ότι: «Τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν, ανά πάσα στιγμή, να χορηγήσουν αυτόνομη άδεια διαμονής ή άλλη άδεια που παρέχει δικαίωμα παραμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους λόγους, σε υπήκοο τρίτης χώρας ο οποίος διαμένει παράνομα στο έδαφός τους». 

Διαφωνούμε επίσης με την πρόβλεψη παραβόλου και μάλιστα με την αύξηση του ποσού του από 100 σε 300 ευρώ για την υποβολή μεταγενέστερης αίτησης ασύλου και την αρχειοθέτηση των όμοιων μεταγενέστερων αιτήσεων από τον Προϊστάμενο της αποφαινόμενης Αρχής, γεγονός που στερεί στους αιτούντες άσυλο διαδικαστικά και δικονομικά δικαιώματα. 

Τέλος, διαφωνούμε με την αύξηση των ορίων των ποινών και την πρόβλεψη μη αναστολής εκτέλεσης αυτών για όσους εισέρχονται στη χώρα παράτυπα, ρύθμιση που ομοίως καταδεικνύει το πνεύμα του εν λόγω νομοσχεδίου, το οποίο παραβλέπει τις πραγματικές αιτίες των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών.

Η μετανάστευση εργατικού δυναμικού είναι φυσικό επακόλουθο σε ένα σύστημα όπου ακόμα και η ίδια η δύναμη του ανθρώπου για εργασία αποτελεί εμπόρευμα, κάτι που, σε συνδυασμό με τον οικονομικό νόμο της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης, συνεπάγεται την τάση για προσέλκυση φθηνού εργατικού δυναμικού στα διάφορα κράτη για τις ανάγκες της οικονομίας τους. Παράλληλα, οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί μεταξύ κρατών και μεγάλων οικονομικών συμφερόντων για τον έλεγχο των αγορών, των πρώτων υλών, των ενεργειακών πηγών και των δρόμων μεταφοράς τους ή και για την εξασφάλιση στρατιωτικών πλεονεκτημάτων συχνά επιφέρουν φτώχεια και οικονομική εξαθλίωση σε μεγάλα τμήματα πληθυσμού. Το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα, επομένως, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με καταστολή και αυστηροποίηση των διαδικασιών του πλαισίου χορήγησης άδειας διαμονής ή ασύλου. Τέτοια μέτρα δεν αντιμετωπίζουν ούτε τα κυκλώματα που εκμεταλλεύονται τους μετανάστες, ούτε τους εκβιασμούς από εργοδοτικά ή άλλα συμφέροντα (αντιθέτως τα οξύνουν). Ανακούφιση του προβλήματος μπορεί να επέλθει αν η Πολιτεία δημιουργεί αξιοπρεπείς ανοιχτούς χώρους υποδοχής και φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων στους οποίους θα πρέπει να παρέχεται ιατροφαρμακευτική φροντίδα, δωρεάν σίτιση και στέγαση, διερμηνεία και νομική αρωγή, αλλά και θα υπάρχει ειδική μέριμνα για ανήλικους πρόσφυγες και μετανάστες, μητέρες και παιδιά, καθώς και θύματα εμπορίας ανθρώπων, με στόχο την ομαλή και ταχύτερη ένταξή τους στην κοινωνία. Το καθεστώς που εγκλωβίζει σε «παρανομία» ή σε «περιθωριοποίηση» τους πληθυσμούς αυτούς, ιστορικά δεν έχει ωφελήσει καμία κοινωνία. 

* Βασίλης Φαϊτάς, Εφέτης ΔΔ, Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών  

* Παναγιώτα Χαραλαμπίδου, Πρωτοδίκης ΔΔ, Ταμίας της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών

* Φανή Σωτηριάδου, Πρωτοδίκης ΔΔ,  Μέλος του ΔΣ της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών 

* Γιώργος Μαρμαρίδης, Πρωτοδίκης ΔΔ, Αναπληρωματικό μέλος του ΔΣ της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr