Αντώνης Γραβάνης: Το «Γιοφύρι» της Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης

Του Αντώνη Γραβάνη*

Η αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων και άλλων υπηρεσιών του Υπουργείου Δικαιοσύνης, λόγω του κορωνοϊού COVID-19, προκάλεσε ένα απόλυτο μπλακάουτ, του οποίου οι πολυεπίπεδες επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία και κοινωνία θα εκτιμηθούν συνολικά στο απώτερο μέλλον.Χιλιάδες υποθέσεων, πολλές εκ των οποίων ήδη εκκρεμούσαν ενώπιον της ελληνικής δικαιοσύνης για χρόνια, οδηγήθηκαν σε ματαίωση ή οίκοθεν αναβολή,ενώ παράλληλα «πάγωσε» η προθεσμία άσκησης χιλιάδων αγωγών, προσφυγών, αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων,μηνύσεων, εφέσεων, αιτήσεων αναίρεσης και άλλων ενδίκων βοηθημάτων ή μέσων. Επιπλέον, το κλείσιμο των κτηματολογικών γραφείων και υποθηκοφυλακείων ματαίωσε ή ανέβαλε συμφωνημένες μεταβιβάσεις, σε μια περίοδο που η αγορά ακινήτων μόλις είχε ξεκινήσει να αναθερμαίνεται. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι, αν η ελληνική δικαιοσύνη μπορούσε να είναι καλύτερα προετοιμασμένη ώστε να αποφευχθεί η καθολική παράλυση ή έστω να μετριαστούν οι επιπτώσεις της. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι η Δικαιοσύνη στη χώρα μας πάσχει διαχρονικά από έλλειψη αναγκαίων υποδομών. Στην Ελλάδα δυστυχώς επικράτησε για πολλά χρόνια η (τριτοκοσμική) άποψη ότι η ψηφιακή τεχνολογία είναι κάτι περίπου ασύμβατο με τη νομική επιστήμη και τη Δικαιοσύνη γενικότερα. Έτσι αν και οι ανάγκες σε κτίρια και προσωπικό στοιχειωδώς καλύπτονται, τεράστια ήταν και παραμένει η υστέρηση σε ψηφιακό εξοπλισμό και μηχανοργάνωση.Το ελληνικό κράτος καθυστέρησε πολύ να αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών στην απονομή της δικαιοσύνης, ενώ το ίδιο συνέβη και με το δικηγορικό σώμα που -έχοντας εκπροσώπηση βγαλμένη από άλλες εποχές- αδυνατούσε να συλλάβει τα δεδομένα και να πιέσει προς την ορθή κατεύθυνση.

Όταν στις αρχές της νέας χιλιετίας,άλλες (ακόμη και βαλκανικές) χώρες ολοκλήρωναν την μηχανοργάνωση των δικών τους συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, εμείς συνεχίζαμε «με τον αραμπά»,δηλαδή με χειρόγραφη τήρηση όλων των πρακτικών, πρωτοκόλλων, διαδικασιών και αρχείων σε «βιβλία»παρόμοια με εκείνα του 19ου αιώνα!

Τα πρώτα δειλά βήματα έγιναν μετά το 2000, ήταν όμως εντελώς αποσπασματικά και αλυσιτελή. Ως αποτέλεσμα της έλλειψης κεντρικής πολιτικής, η μηχανοργάνωση δικαστικών υπηρεσιών αποτελούσε προνομιακό πεδίο για επιτήδειους που παρείχαν «φύκια για μεταξωτές κορδέλες», εγκαθιστώντας σε μεμονωμένα δικαστήρια ή εισαγγελίες λογισμικό δικής τους ανάπτυξης (δίχως κοινές προδιαγραφές και διασύνδεση), ενώ στη συνέχεια αναλάμβαναν επιπλέον επικερδείς συμβάσεις «τεχνικής υποστήριξης». [Σε μία περίπτωση, κάποιος «ανάδοχος» πληρώθηκε συνολικά τη διετία 2002-2003 πάνω από 50.000 ευρώ για τη μηχανοργάνωση και εγκατάσταση δομημένης δικτύωσης σε ένα από τα μεγαλύτερα περιφερειακά δικαστήρια της χώρας, δίχως στην πραγματικότητα να παραδώσει τίποτα περισσότερο από μερικούς υπολογιστές.Καλούμενος να δώσει εξηγήσεις δώδεκα χρόνια αργότερα (όταν χάρη σε έρευνα του τοπικού δικηγορικού συλλόγου έγινε η αποκάλυψη), η απάντηση ήταν ότι εκείνος είχε παραδώσει τα συμφωνημένα, αλλά «τα έσβησαν οι υπάλληλοι». Το ψέμα ανακαλύφθηκε και κλήθηκε έστω και εκ των υστέρων να ολοκληρώσει αυτό για το οποίο «τζάμπα»είχε πληρωθεί…]

Το τραγελαφικό ήταν ότι ακόμη και στις λίγες υπηρεσίες που εγκαταστάθηκαν τέτοιες εφαρμογές, αυτές δεν επέφεραν καμία ουσιαστική ωφέλεια. Ούτε τις διαδικασίες απλοποίησαν, ούτε τη χειρόγραφη εργασία αντικατέστησαν,αφού ελλείψει σαφών οδηγιών από το υπουργείο, οι περισσότερες γραμματείες συνέχιζαν την τήρηση και του «πατροπαράδοτου βιβλίου», έκαναν δηλαδή διπλή εργασία!Επιπλέον, η έλλειψη διασύνδεσης, δεν επέτρεπε τη συνεργασία και αλληλεπίδραση με τα συστήματα των δικηγορικών συλλόγων,αλλά ούτε καν μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών που βρίσκονταν στο ίδιο κτίριο και μερικές φορές ακόμη και στον ίδιο όροφο!

Κάποιοι δικηγορικοί σύλλογοι μετά το 2010, αντιλαμβανόμενοι τα προφανή οφέλη και ελλείψει κεντρικών υποδομών, υποχρεώθηκαν να αυτοσχεδιάσουν σε τοπικό επίπεδο και με δικές τους δαπάνες. Ο Δικηγορικός Σύλλογος Λάρισας, όπου είχα την τύχη να κάνω τις σχετικές εισηγήσεις, οργάνωσε ήδη από το 2012 ομάδες συνεργατών – νέων δικηγόρων, που βάσει συγκεκριμένου οργανογράμματος συλλέγουν καθημερινά στοιχεία από τα χειρόγραφα δικαστικά βιβλία και κατόπιν τα αναρτούν ανά κατηγορίες (εκθέματα, πινάκια, αποφάσεις κλπ) στον ιστότοπο dslar.gr. Επιπλέον ανέπτυξε ειδική εφαρμογή“live” παρακολούθησης ροής πινακίου που είναι εξαιρετικά απλή στη χρήση από τον γραμματέα της έδρας, δίχως χρήση προσωπικών δεδομένων και είναι προσβάσιμη σε όλους (και μέσω smartphone).

Έπρεπε να φτάσουμε στο 2011 για να νομοθετηθεί η δυνατότητα ηλεκτρονικής κατάθεσης δικογράφου στην πολιτική δίκη (αν και τεχνικά ανέφικτη τότε)και στο 2014 για να εγκατασταθεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης η εφαρμογή του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων Πολιτικής και Ποινικής Δικαιοσύνης (ΟΣΔΔΥ-ΠΠ ή solon.gov.gr) μόνον στα δικαστήρια Αθηνών, Πειραιά, Θεσσαλονίκης και Χαλκίδας…Σύμφωνα με τις τότε δηλώσεις των αρμοδίων, η επέκταση της εγκατάστασης σε όλα τα δικαστήρια της χώρας επρόκειτο να έχει ολοκληρωθεί το 2017. Οι δικηγορικοί σύλλογοι, προεξάρχοντος και του Δικηγορικού Συλλόγου Λάρισας,είχαν φροντίσει να εγκαταστήσουν το δικό τους πληροφοριακό σύστημα «portal.olomeleia.gr»που,μεταξύ άλλων,επιτυγχάνει την αποϋλοποίηση των γραμματίων προκαταβολής εισφορών και ενσήμων, προκειμένου να καταστεί εφικτή η ηλεκτρονική (εξ αποστάσεως) κατάθεση δικογράφων…

Ακολούθησε η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Παρά τις εξαγγελίες, το solon.gov.grδεν εγκαταστάθηκε σε κανένα άλλο δικαστήριο, πέραν των τεσσάρων προαναφερομένων (όπου κι εκεί αντιμετώπιζε προβλήματα). Μόλις πριν λίγες ημέρες -εν μέσω κορωνοϊού-δημοσιεύτηκε προκήρυξη διαγωνισμού του Υπουργείου Δικαιοσύνης , για τη δεύτερη φάση επέκτασης του προγράμματος σε όλα τα δικαστήρια της χώρας με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2023. Ο συνολικός προϋπολογισμός του συγχρηματοδοτούμενου από την Ε.Ε. έργου δεν ξεπερνά καν τα 20 εκατομμύρια ευρώ (λιγότερα δηλαδή από όσα λάμβαναν οι εθνικοί εργολάβοι για ένα χιλιόμετρο της νέας εθνικής οδού)…Η απορία είναι εύλογη. Αφού το προβλεπόμενο κόστος είναι τόσο χαμηλό, γιατί αργήσαμε τόσο;

Τί θα αλλάξει αν επιτέλους ολοκληρωθεί η εγκατάσταση του solon.gov.gr σε όλα τα δικαστήρια και αν εναρμονιστεί κατάλληλα το νομοθετικό πλαίσιο; Εντελώς ενδεικτικά:

• Θα μπορούν να κατατίθενται με ηλεκτρονικό τρόπο πάσης φύσεως δικόγραφα και σχετικά έγγραφα σε όλα τα δικαστήρια της χώρας. • Θα υπάρχει πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο για την πορεία κάθε υπόθεσης, φερ’ ειπείν μιας μήνυσης. • Θα αναρτώνται άμεσα τα πινάκια κάθε δικαστηρίου και ενημερώνονται αυτοματοποιημένα οι δικηγόροι και οι διάδικοι. • Αντίστοιχα θα υπάρχει άμεση ηλεκτρονική ενημέρωση για την έκδοση απόφασης, αλλά και δυνατότητα λήψης ακόμη ψηφιακά επικυρωμένου αντιγράφου. • Θα καταστεί ευχερής η εποπτεία και ο έλεγχος (των στατιστικών δεδομένων) κάθε δικαστικής υπηρεσίας από τα προϊστάμενα κλιμάκια και τους επιθεωρητές, κάτι που αναμένεται να δώσει λύσεις σε φαινόμενα καθυστέρησης στην έκδοση αποφάσεων. • Θα εκδίδονται ηλεκτρονικά πάσης φύσεως δικαστικά πιστοποιητικά και βεβαιώσεις. Πέραν των ανωτέρω,μπορεί και θα πρέπει να υπάρξει επιπλέον μέριμνα και προγραμματισμός: • Για τη μαγνητοφώνηση των πρακτικών σε όλες τις δίκες, μη εξαιρουμένων των ποινικών, όπου η χειρόγραφη τήρησή τους είναι εξαιρετικά δυσχερής, αν και κρίσιμης σημασίας. • Για την δυνατότητα λήψης εμμάρτυρων καταθέσεων μέσω τηλεδιάσκεψης και με τις κατάλληλες εγγυήσεις (π.χ. από δικαστική, αστυνομική ή προξενική υπηρεσία του τόπου κατοικίας του μάρτυρα). • Για τη μηχανοργάνωση όλων τα υποθηκοφυλακείων και κτηματολογικών γραφείων και τη διασύνδεσή τους με το portal.olomeleia.gr, ώστε να υπάρχει δυνατότητα ηλεκτρονικής έρευνας τίτλων και βαρών, καθώς και έκδοσης – λήψης πιστοποιητικών εξ αποστάσεως. • Για την ριζική αναδιοργάνωση του τρόπου εκδίκασης,με σκοπό την κατάργηση των πολυάριθμων πινακίων και την πρόβλεψη συγκεκριμένου χρόνου για κάθε υπόθεση (δίκες με ραντεβού). Η μάστιγα του κορωνοϊού ώθησε την κοινωνία και την οικονομία στα όριά της. Μέσα από αυτή όμως ήδη οδηγούμαστε σε μια νέα πραγματικότητα, όπου κυρίαρχο ρόλο θα παίξει η τεχνολογία, και η εξ αποστάσεως παροχή υπηρεσιών και εργασίας.Η ελληνική πολιτεία δείχνει επιτέλους να αντιλαμβάνεται τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες που προσφέρει η εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην ταχεία και ορθή απονομή δικαιοσύνης.Με άξονα την πλήρη διασφάλιση των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων του πολίτη και των βασικών δικονομικών αρχών, θα πρέπει να τολμήσει και δείχνοντας αποφασιστικότητα,να κάνει εκείνες τις επενδύσεις που θα καταστήσουν την ελληνική δικαιοσύνη από ουραγό της Ευρώπης σε πρωτοπόρο.Σε αυτή την προσπάθεια, καθήκον των δικηγορικών συλλόγων είναι όχι απλώς να συμβάλλουν,αλλά να πρωτοστατήσουν με δράσεις και προτάσεις.Το μέλλον δεν θα συγχωρήσει καμία ολιγωρία.

Ο Αντώνης Γραβάνης είναι Δικηγόρος Λάρισας και μέλος Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Λάρισας από το 2008. Διετέλεσε ταμίας ΔΣΛ (2011-2014) και γενικός γραμματέας ΔΣΛ (2014-2017).

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr