Γιάννης Μυκωνιάτης – Φραϊδάκης: Όταν οι Κώδικες Γίνονται Κώδικες: Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να Κάνει την Ελληνική Δικαιοσύνη πιο Γρήγορη και Αποτελεσματική;

Τον τελευταίο χρόνο, η ιδέα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) θα μπορούσε να βοηθήσει στη λειτουργία της δικαιοσύνης και στην Ελλάδα κερδίζει έδαφος. Όχι, δεν μιλάμε για «ρομπότ-δικαστές» που θα βγάζουν αποφάσεις στη θέση των ανθρώπων. Μιλάμε για εργαλεία που θα στηρίζουν τους δικαστές, παρέχοντάς τους ταχύτερη πρόσβαση σε νομολογία, νομοθεσία και νομικές ερμηνείες, με στόχο μια πιο ποιοτική, ακριβή και γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης.

Πώς μπορεί στην πράξη το AI να βοηθήσει τον δικαστή και την απονομή της δικαιοσύνης;

Βάση του δικαιικού μας συστήματος είναι η ανεξαρτησία του δικαστή. Εκείνος κρίνει με βάση τον νόμο, τα πραγματικά περιστατικά και τις αρχές του δικαίου. Όμως, σήμερα η πρόσβαση στη νομολογία είναι δύσκολη: η πλειονότητα των αποφάσεων δεν είναι εύκολα διαθέσιμη ή ταξινομημένη.

Αν και υπάρχουν στο διαδίκτυο βάσεις δεδομένων ελληνικής νομολογίας (κυρίως ιδιωτικές πλατφόρμες και ιστοσελίδες δικαστηρίων και δικηγορικών συλλόγων, πχ Άρειος Πάγος, Ισοκράτης κ.λπ.) η συντριπτική πλειοψηφία των δικαστικών αποφάσεων μένει στο σκοτάδι καθώς η καταγραφή, ανωνυμοποίηση και ταξινόμηση ενός τόσο μεγάλου όγκου δεδομένων απαιτεί τεράστιο αριθμό από εργατοώρες για να πραγματοποιηθεί. Αυτές οι εργασίες όμως μπορούν πλέον με συνέπεια να πραγματοποιηθούν στον μεγαλύτερο βαθμό από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Ένα τέτοιο έργο θα παρείχε αφενός τεράστια βοήθεια σε δικαστές αλλά και ευρύτερα στους λειτουργούς της δικαιοσύνης (πχ δικηγόροι) ενώ εξυπηρετείται στον ύψιστο βαθμό και η ανάγκη ακόμα και οι πολίτες που δεν εμπλέκονται επαγγελματικά στον κλάδο της δικαιοσύνης να μπορούν ανά πάσα στιγμή να έχουν εικόνα για το πως σκέφτονται και λειτουργούν τα δικαστήρια στην χώρα τους.

Η Ε.Ε. εξετάζει ήδη κανονιστικά πλαίσια (όπως το πρόσφατο «AI Act» που ψηφίστηκε το καλοκαίρι) που θα θέσουν αυστηρά πρότυπα ποιότητας και ελέγχου, ιδίως σε εφαρμογές υψηλού κινδύνου, όπως οι δικαστικές αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι τα συστήματα Τεχνητή Νοημοσύνη θα πρέπει να πληρούν νομικά κριτήρια, εξασφαλίζοντας ότι δεν παραβιάζουν δικαιώματα, δεν προκαλούν διακρίσεις και δεν υπονομεύουν τη δίκαιη δίκη.

Μερικές ιδέες για πρακτική εφαρμογή θα ήταν: Σε μια υπόθεση οικογενειακού δικαίου που αφορά επιμέλεια και διατροφή τέκνων, ο δικαστής θα μπορούσε να εισάγει στοιχεία όπως το οικονομικό προφίλ των γονέων, τις προηγούμενες μεταξύ τους συμφωνίες ή διενέξεις και τις εξειδικευμένες ανάγκες του παιδιού, ώστε το σύστημα να προτείνει σχετικές αποφάσεις και τάσεις από αντίστοιχες υποθέσεις. Ο δικαστής, βέβαια, παραμένει ο τελικός κριτής. Σε μια αστική υπόθεση αποζημίωσης λόγω σωματικών βλαβών σε τροχαίο, η Τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να συγκεντρώσει νομολογία με ανάλογα περιστατικά, βοηθώντας στην εξεύρεση μιας δίκαιης λύσης στην εξειδίκευση αόριστων εννοιών όπως ο ακριβής προσδιορισμός της ηθικής βλάβης.

Σε πιο πολύπλοκα πεδία, όπως το περιβαλλοντικό ή το φορολογικό δίκαιο, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εντοπίζει αντιφάσεις στη νομοθεσία και να προσφέρει μια καθαρότερη εικόνα, διευκολύνοντας έτσι την κρίση του δικαστή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο δικαστής δεν θα μπορούσε να το κάνει και μόνος του, αλλά η τεχνολογία τού εξοικονομεί χρόνο για να επικεντρωθεί στο πραγματικά δημιουργικό κομμάτι της δουλειάς του.

Η ηθική διάσταση της εμπλοκής τεχνητής νοημοσύνης στην απονομή δικαιοσύνης

Η δικαιοσύνη δεν είναι απλώς εφαρμογή νόμων. Έχει ηθική διάσταση, ανθρωπιά, αξιολόγηση περιστάσεων και κοινωνικό πλαίσιο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν έχει ανθρώπινα συναισθήματα. Όσο προηγμένοι κι αν είναι οι αλγόριθμοι, δεν κατανοούν τον ανθρώπινο πόνο, την μεταμέλεια ή τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Επιπλέον, αν τα δεδομένα στα οποία «εκπαιδεύονται» οι αλγόριθμοι περιέχουν στερεότυπα και διακρίσεις, τότε αυτά μπορεί να ενισχυθούν αντί να εξαλειφθούν. Ένα άλλο κρίσιμο σημείο είναι η λεγόμενη «επεξηγησιμότητα»: οι διάδικοι έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν γιατί και πώς φτάσαμε σε μια απόφαση. Αν η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα «μαύρο κουτί» χωρίς δυνατότητα εξήγησης, πώς θα εμπιστευτούμε τις προτάσεις της; Και σε αυτό το σημείο πρέπει να σκεφτεί κανείς πως μεγάλο κομμάτι των δικαστικών αποφάσεων που βγαίνουν αυτή την στιγμή στην Ελλάδα είναι ήδη σε μεγάλο βαθμό δυσνόητο λόγω του τρόπου που αυτές γράφονται. Όχι μόνο για τους πολίτες αλλά και για τους ίδιους τους επαγγελματίες στον χώρο της δικαιοσύνης.

Συμπέρασμα

Τα οφέλη είναι ξεκάθαρα: ταχύτερη δικαιοσύνη, καλύτερη πρόσβαση σε γνώση, μείωση καθυστερήσεων, πιο συνεπείς αποφάσεις σε παρόμοιες υποθέσεις και διευκόλυνση εξωδικαστικών λύσεων. Όμως, η εμπιστοσύνη του κοινού στη δικαιοσύνη δεν εξαρτάται μόνο από την ακρίβεια της απόφασης. Εξαρτάται και από την αίσθηση ότι η υπόθεσή τους εξετάστηκε με ανθρωπιά, κατανόηση και δικαιοπολιτική ευαισθησία. Αν η Τεχνητή Νοημοσύνη χρησιμοποιηθεί με προσοχή, διαφάνεια, χωρίς να αφαιρεθεί η ουσία του ανθρώπινου στοιχείου, τότε θα μπορέσει πραγματικά να δώσει νέα πνοή στη δικαιοσύνη. Αν όμως την αφήσουμε να δράσει ανεξέλεγκτα, χωρίς ηθικά φίλτρα, χωρίς να ελέγχεται η ποιότητα των δεδομένων της, τότε ρισκάρουμε να υπονομεύσουμε τις ίδιες τις βάσεις του κράτους δικαίου. Χρειάζεται επομένως ισορροπία, κριτική σκέψη και σεβασμός στις αρχές που συνθέτουν το νόημα της λέξης «δικαιοσύνη».

* Του Γιάννη Μυκωνιάτη – Φραϊδάκη, Δικηγόρου Αθηνών και συνεργάτη στο Δικηγορικό Γραφείο «Γεώργιος Μυκωνιάτης και Συνεργάτες»

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr