Χριστίνα Σταμούλη: Πολεμικές Επανορθώσεις – Γιατί οφείλουμε να προσφεύγουμε στα εθνικά Δικαστήρια;!

Όπως έχει συχνά λεχθεί, το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων, τόσο στη μικρή μας χώρα όσο και παγκοσμίως, εμφανίζεται ως ένα νόμισμα με δύο όψεις, τη νομική και την πολιτική. Δύο όψεις που δεν είναι πάντα –για να μην πούμε σπάνια βρίσκονται- σε αγαστή συνεργασία και σύμπνοια και που κάποιες φορές αλληλοσυγκρούονται, καθώς, ό,τι ρητά και κατηγορηματικά προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο, γραπτό και εθιμικό, τα κράτη παριστάνουν ότι δεν το ακούν ή προσπαθούν να το παρακάμψουν!

Η «Υπόθεση Δίστομο», όπως είναι πλέον γνωστή, είναι η δικαστική εκείνη διαδικασία που τα τελευταία 28 χρόνια, όχι μόνο συμβάλλει στη διατήρηση ενεργής μιας τέτοιας συζήτησης, αλλά έχει επιπλέον προκαλέσει την παραγωγή νομικών και πολιτικών αποτελεσμάτων και έχει επίσης βοηθήσει στη διαφοροποίηση της οπτικής γωνίας από την οποία οι Έλληνες, βλέπουμε τα σχετικά γεγονότα και τις διαδικασίες, στις σχεδόν οκτώ δεκαετίες που έχουν περάσει από το τέλος του Β’ ΠΠ.

Πώς ξεκίνησε όμως και πώς εξελίχθηκε η δικαστική διαδικασία, όλα αυτά τα χρόνια; Γεγονός είναι ότι όταν, το 1995, αποφασίστηκε η άσκηση της αγωγής, η κίνηση αυτή πλαισιωνόταν και υποστηριζόταν από μια πολιτική θεώρηση, μια προσέγγιση που συνοψιζόταν στις εξής λίγες λέξεις: «το κράτος κινείται για να υποστηρίξει την εκπεφρασμένη απαίτηση και την ανάγκη των πολιτών του!». Αυτή ήταν, με λίγα λόγια, η πολιτική άποψη και σκέψη του Ανδρέα Παπανδρέου, όταν ως Πρωθυπουργός τότε, αφενός έδωσε εντολή στο Υπουργείο Εξωτερικών και προσωπικά στον Γεώργιο-Αλέξανδρο Μαγκάκη να επιδοθεί, για πρώτη φορά στην μεταπολίτευση, ρηματική διακοίνωση στη σύγχρονη Γερμανία και αφετέρου ενέκρινε την ιδέα του Γιάννη Σταμούλη για την άσκηση της αγωγής που, ο τελευταίος, είχε σκεφτεί και σχεδιάσει. ‘Εχοντας, ο Ανδρέας, πλήρη επίγνωση της πολιτική ςκαι οικονομικής υπερισχύος της Γερμανίας, ήξερε ότι χρειαζόταν κάποιο άλλο, πρωτότυπο, μέσο για να υποχρεωθεί να εγκαταλείψει την αλαζονεία που αδιατάρακτα είχε επιδείξει απέναντι στη χώρα μας, όλα τα μεταπολεμικά χρόνια. Στη σκέψη του Ανδρέα, οι δύο αυτές κινήσεις έπρεπε να εξελιχθούν παράλληλα, ώστε οι Ελλάδα να μπορεί να αντιδράσει στις ενδεχόμενες «διπλωματικές» πιέσεις της ισχυρής Γερμανίας, προτάσσοντας την απαίτηση ικανοποίησης του λαϊκού αισθήματος.

Ας κάνουμε εδώ μια παρένθεση πολιτικής ιστορίας για να θυμηθούμε ότι η διεθνής κοινότητα είχε, με τη Συμφωνία του Λονδίνου του 1953, αναγνωρίσει στη Γερμανία ένα είδος αναστολής των υποχρεώσεων, που η τελευταία είχε μετά το τέλος του πολέμου και οι οποίες είχαν δημιουργηθεί λόγω της συμπεριφοράς που είχαν επιδείξει τα ναζιστικά στρατεύματά της, προς όλους τους λαούς που είχαν την ατυχία να βρεθούν στο δρόμο τους, του Ελληνικού Λαού συμπεριλαμβανομένου, όπως είναι παγκοίνως γνωστό. Η αναστολή αυτή θα έληγε με την υπογραφή Συνθήκης Ειρήνης, δηλαδή την πανηγυρική αναγνώριση της λήξης του πολέμου. Όσο χρόνο η σύγχρονη Γερμανία παρέμενε χωρισμένη σε Ανατολική και Δυτική, παρέμενε δηλαδή υπό το λεγόμενο καθεστώς «Συμμαχικής Κατοχής» και το Βερολίνο, συμβολικά, χωρισμένο στους γνωστούς τέσσερις τομείς, δεν ήταν πλήρως αυτεξούσια και συνεπώς εθεωρείτο ότι δεν είχε υπογραφεί Συνθήκη Ειρήνης. Γίνεται πλέον δεκτό, ομόφωνα από την επιστημονική κοινότητα, ότι η επανένωση των δύο Γερμανιών και η υπογραφή των σχετικών Συνθηκών πρέπει να θεωρείται defacto Συνθήκη Ειρήνης. Ειναι επίσης γνωστό ότι, την περίοδο 1989-1990, η γερμανική διπλωματία έκανε τα αδύνατα δυνατά προκειμένου στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων και των συμφωνιών εκείνων, να μην αναφερθεί ο όρος «Συνθήκη Ειρήνης» (βλ. DerSpiegel 9/2015 (20-02-2015), DieFurchtvordemF-Wort), ακριβώς επειδή φοβόταν την αναβίωση των υποχρεώσεων αυτών που απέρρεαν απο τη συμπεριφορά των ναζιστικών στρατευμάτων. Δυστυχώς μετά την απόσυρση του Ανδρέα από την ενεργό πολιτική δράση και, ακόμη περισσότερο μετά τον θάνατό του, ο σχεδιασμός αυτός ατόνισε έως και υπονομεύτηκε και για μεγάλο χρονικό διάστημα το Δίστομο και η δικαστική του διεκδίκηση αφέθηκαν να παρεύονται μόνα.

Μετά τη σύντομη αυτή ιστορική παρένθεση θα επιχειρήσουμε να διαγνώσουμε ποια είναι τα αποτελέσματα των δικαστικών διαδικασιών για τη διεκδίκηση πολεμικών επανορθώσεων και τι επιτυγχάνουμε προσφεύγοντας στα Δικαστήρια για το θέμα αυτό. Με την πρώτη, ιστορική πλέον απόφαση το Πολυμελούς Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, η οποία εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1997 και τελεσιδίκησε αμετάκλητα το 2000, με απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, άνοιξε ένας φαρδύς δρόμος με δύο ομόρροπα θέματα συζήτησης. Αφ΄ ενός ξεκίνησε μια συνεχής συζήτηση γύρω από κάποιους νομικούς όρους και τη σύνδεσή τους με τα ίδια τα γεγονότα. Όροι όπως, έγκλημα πολέμου, έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας, ευθύνη των κατοχικών δυνάμεων, επανόρθωση, αποζημίωση ακούστηκαν και έγιναν περισσότερο κατανοητά από τον μέσο πολίτη ενώ παράλληλα ξεκαθαρίστηκε πόσο λάθος ήταν η πεποίθηση, που για χρόνια δηλητηρίαζε τις ψυχές των επιζώντων, ότι δήθεν οι άμαχοι μπορούσαν να τιμωρηθούν με έναν τόσο απάνθρωπο τρόπο από τον κατακτητή, για λόγους αντιποίνων! Παράλληλα η ελληνική κοινωνία μπήκε σε μια συζήτηση γύρω από την ιστορική μνήμη, τη διατήρησή της, την καταγραφή των γεγονότων και ακόμη και αυτές τις ίδιες τις ελληνογερμανικές σχέσεις μετά τη λήξη του πολέμου! Τα επόμενα χρόνια, πολλές δεκάδες δικαστικών αποφάσεων εκδόθηκαν από τα ιταλικά Δικαστήρια. Ενώπιόν τους οι Διστομίτες επιχειρούν, από το 2004, να πετύχουν την εκτέλεση και την είσπραξη της απαίτησής τους και η υπόθεση έφτασε να ακουστεί και να συζητηθεί ακόμα και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Τα ίδια ιταλικά δικαστήρια κλήθηκαν επίσης να κρίνουν αν υπάρχει υποχρέωση της Γερμανίας για εγκλήματα που διαπράχθηκαν, με θύματα Ιταλούς υπηκόους, μετά τη συνθηκολόγηση το 1943. Τα εθνικά δικαστήρια άλλων χωρών (Κορέα, Βραζιλία κ.α)τάσσονται υπέρ τις ίδιας άποψης και ασπάζονται την σχετικοποίηση του απόλυτου κανόνα της ετεροδικίας. Παράλληλα άλλα θέματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω παράνομων πράξεων κυρίαρχων κρατών, τοποθετούνται στο τραπέζι της συζήτησης της διεθνούς κοινότητας. Παράνομες πράξεις λόγω εφαρμογής αποικιοκρατικών πολιτικών (εξολόθρευση των Νάμα Χερέρο από την Γερμανία, Ναμίμπια 1904) ή και λόγω εφαρμογής ευγονικών πρακτικών (στείρωση αυτοχθόνων γυναικών, κυρίως της φυλής Ινουίτ, στα βορειοδυτικά εδάφη του Καναδά!), είναι μερικά από τα τραγικά γεγονότα που αποτελούν αντικείμενο διαπραγματεύσεων ή και δικαστικών διαδικασιών.

Η εξοικείωση με τους τεχνικούς όρους, η συμφιλίωση με την ιστορία μας, η διαγραφή ιστορικών ανακριβειών από τη συλλογική μας μνήμη, είναι μερικά από τα πολύ σημαντικά αποτελέσματα που διασφαλίζουμε προσφεύγοντας στην κρίση του εθνικού Δικαστή. Όχι φυσικά επειδή η Ιστορία μπορεί ή πρέπει να γράφεται με διατακτικά δικαστικών αποφάσεων. Ευλόγως κάποιοι θα υποστηρίξουν πως δεν είναι δουλειά των Δικαστηρίων να γράψουν την Ιστορία και σε αυτό θα συμφωνήσουμε. Αποδείχθηκε όμως, στην περίπτωση των εγκλημάτων του Β’ ΠΠ, ότι με την κρίση του ο Δικαστής ανοίγει τη συζήτηση που, ελλείψει της κρίσης αυτής, ίσως να μην άνοιγε!

Σε λίγες μέρες, στο Εφετείο της Λάρισας θα συζητήσουμε μια υπόθεση που αφορά στην καταστροφή του χωριού Δομένικο, στις 16 Φεβρουαρίου 1943.

Από τους Γερμανούς (!), θα πει αυτομάτως όποιος το ακούσει. Όχι (!). Υπαίτιοι της καταστροφής αυτής και της θανάτωσης συνολικά 140 αμάχων, κυρίως από το Δομένικο αλλά και από τα γύρω χωριά, ήταν οι Ιταλοί κατακτητές και συγκεκριμένα η Μεραρχία Πινερόλο. Οι περισσότεροι Έλληνες, όμως, πιστεύουν ακόμη πως «οι Ιταλοί δεν ήταν σαν τους Γερμανούς, ήταν καλοί και δεν εκτελούσαν κόσμο»!!!! Με την αναμενόμενη απόφαση του Εφετείου Λαρίσης, ο μύθος του «καλού Ιταλού» ίσως υποχωρήσει.

*Της Χριστίνας Ι. Σταμούλη, Δικηγόρου, Διαχειρίστριας του Αρχείου Ι. Σταμούλη

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr