Κωνσταντίνος Δ. Βολτής: Μάνδρα – Μάτι – Τέμπη

Ο κ. Ιωάννης – Κωνσταντίνος Χαλκιάς, επιτ. Πρόεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, με άρθρο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ 2-6-2024 με τον τίτλο “Τέμπη – Μάτι – Μάνδρα” αναφέρεται στο ευαίσθητο για την κοινωνία θέμα “πολύνεκρων δυστυχημάτων ή εθνικών τραγωδιών”, που προκλήθηκαν με ευθύνη ή συνευθύνη του Δημοσίου και στις πολυετείς και δαπανηρές δίκες για την καταβολή από το Δημόσιο αποζημιώσεων σε θύματα και οικογένειες και στους στενούς συγγενείς των νεκρών, που δεν συμβιβάζονται με την εικόνα ενός κράτους δικαίου. Υποδεικνύει ως τρόπο δραστικής αλλαγής ως προς τον χρόνο την άμεση καταβολή αποζημιώσεως σε υποθέσεις που είναι “αναμφισβήτητη η υπαιτιότητα δημόσιων οργάνων και υπηρεσιών” με δύο “απλές δυνατότητες ρύθμισης”: α) νομοθετική ρύθμιση με σύσταση Διοικητικής Επιτροπής για εξέταση των απαιτήσεων, β) ενεργοποίηση της αρμοδιότητας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ) για αναγνώριση απαιτήσεως κατά του Δημοσίου, που είναι ανέξοδη και σύντομη (αρκούν τρεις μήνες).

Με την επιθυμία να συμβάλω σε γόνιμη συζήτηση και πληρέστερη ενημέρωση στο θέμα, εκθέτω τις ακόλουθες σκέψεις: Στο άρθρο γίνεται αρχικά αναφορά σε αποζημίωση και στα παραδείγματα δικών πολυετούς διάρκειας (“Εξπρές Σάμινα”, Μάνδρα, Μάτι) και ήδη έναρξη δικών για το “τραγικά αδιανόητο” δυστύχημα στα Τέμπη, στη συνέχεια σε αποζημίωση για ηθική βλάβη και ψυχική οδύνη και τέλος κατά ορθό νομικό χαρακτηρισμό σε καταβολή εύλογης χρηματικής ικανοποίησης για ψυχική οδύνη ή ηθική βλάβη.

Παρατηρείται, ότι υπό τον όρο “πολύνεκρο δυστύχημα” ή “εθνική τραγωδία” κατά νομική ακριβολογία νοούνται αξιώσεις περισσότερων προσώπων είτε ατομικά είτε από κοινού.

Επίσης, ότι η αποζημίωση από αδικοπραξία, όταν ευθύνεται το Δημόσιο, νοείται καταρχήν ως μία ενιαία απαίτηση κατ’ αυτού και η χρηματική ικανοποίηση συναρτάται μεταξύ άλλων και με την συνολική έκταση της ζημίας.

Ως “οικογένεια” αναφέρεται μεν η οικογένεια (προφανώς του οικογενειακού δικαίου) και οι στενοί συγγενείς (προφανώς του κληρονομικού δικαίου), όμως εν προκειμένω η νομική έννοια της οικογένειας διευρύνεται και με άλλα πρόσωπα, που συνδέονται συναισθηματικά με το πρόσωπο που απεβίωσε, όπως ο μνηστήρας, η μνηστή, ο σύντροφος, η σύντροφος. Για κάθε δικαιούχο η αξίωση είναι αυτοτελής.

Μετά από αυτές τις παρατηρήσεις είναι ερευνητέο, αν η προτεινόμενη λύση για νομοθετική ρύθμιση προσκρούει στο Σύνταγμα (Σ), γιατί απομονώνει μέρος της ασκήσεως του δικαιώματος ενώπιον του φυσικού δικαστή (άρθρα 8 και 20 Σ) και το υπάγει σε Διοικητική Επιτροπή και αν περιορίζεται η νομοθετική πρωτοβουλία της Βουλής, γιατί η ρύθμιση συνεπάγεται ελάττωση της περιουσίας του Δημοσίου για όφελος κάποιου προσώπου ή κύκλου προσώπων – άρθρο 73 παρ. 3Σ), ή αν η Κυβέρνηση μπορεί να προτείνει νόμο με περιεχόμενο αντίθετο στην αρχή της ισότητας στο πλαίσιο ίδιων ατομικών δικαιωμάτων. Προσέτι επιφυλάσσεται η αρμοδιότητα του Ελεγκτικού Συνεδρίου για έλεγχο νομιμότητας δαπανών, ώστε δεν αποκλείεται η διαδικασία να αποβεί ατελέσφορη. Τέλος, η προτεινόμενη ρύθμιση ελέγχεται για την συμπόρευση με το Σ., γιατί η εξέταση της σχετικής αίτησης από Διοικητική Επιτροπή είναι αντίθετη στην αποκλειστική αρμοδιότητα του ΝΣΚ. Με την διάταξη του άρθρου 100 Α του Σ θεσπίζεται η αρμοδιότητα του ΝΣΚ για εξώδικη αναγνώριση απαιτήσεως κατά του Δημοσίου, η οποία πρέπει να έχει όλα τα εχέγγυα “οιονεί” δικαστικής κρίσης μεταξύ δύο αντίθετων πλευρών. Με την νέα διάταξη αναβαθμίζεται το ΝΣΚ κατά την οργανωτική και “δικαιοδοτική” λειτουργία του κατ’ αναλογίαν με αυτήν των δικαστηρίων (άρθρο 93 έως 100 Α).

Στο άρθρο γίνεται νομικό άλμα σε σχέση με ευθύνη του Δημοσίου ως “αναμφισβήτητη”, χωρίς να συνάγεται, ότι έχουν κριθεί δεσμευτικά όλα τα στοιχεία της απαιτήσεως (νομιμοποίηση, νομική βάση, πραγματική βάση, χρηματικό αντικείμενο, νόμιμα αποδεικτικά μέσα, εκτίμηση αποδείξεων, τυχόν εκκρεμής ποινική δίωξη ή δεδικασμένο από ποινική απόφαση, συνευθύνη, ευθύνη τρίτων κ.α.).

Επί της ουσίας παρατηρείται, ότι δεν μπορεί να υπάρξει “εύκολη απάντηση” ως προς τα καταβλητέα ποσά επί τη βάσει καταλόγου με συγκριτικά στοιχεία από αντίστοιχες περιπτώσεις. Τα στοιχεία δεν ομαδοποιούνται, γιατί η “αποζημίωση” εκτιμάται “κατά εύλογη κρίση” στο πλαίσιο προσωπικών δεσμών και ειδικών συνθηκών, που έχουν μεγάλη ευρύτητα, ποικιλία και ιδιαίτερο βάθος. Η δίκαιη κρίση και η αποδοχή της δεν εξαρτώνται από λογιστικό υπολογισμό.

Τα αναφερόμενα παραδείγματα “κλεισίματος” υποθέσεων στο ΝΣΚ είναι απρόσφορα, γιατί αφορούν “αποδοχή αποφάσεων” μετά αρκετά χρόνια από την έναρξη της δίκης. Συμπερασματικά, στην παρούσα συγκυρία των κινητοποιήσεων των συγγενών των νεκρών και των παθόντων από το δυστύχημα στα Τέμπη, “που έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα”, παρά τις καλές προθέσεις του αρθρογράφου, που είναι καταξιωμένος νομικός, δεν υπηρετείται το κράτος δικαίου και το ουσιαστικό δημόσιο συμφέρον, γιατί διασπάται η ενότητα του δικαίου και της έννοιας του δημόσιου συμφέροντος, που είναι τα ίδια ανεξάρτητα από τον αριθμό νεκρών και θυμάτων και επί μεμονωμένων δυστυχημάτων (μαθητές στα σχολεία, στρατιώτες σε στρατόπεδα – γυμνάσια, οδηγοί υπηρεσιακών οχημάτων κ.α.).

Ούτε παρέχεται ανακούφιση στους πληγέντες μόνο με παραμυθητικό λόγο. Ο αρθρογράφος, που ασχολήθηκε ειδικά με το δυστύχημα στα Τέμπη ως Πρόεδρος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων και ήδη είναι Πρόεδρος της Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, θα μπορούσε με ειδικότερα στοιχεία δημιουργικής ώσμωσης να συνεισφέρει με αυθεντικές απόψεις στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης στα θέματα ευθυνών προσώπων και γενικών ρυθμίσεων “για να εκσυγχρονισθεί το κράτος και να βελτιωθούν οι δομές του, προκειμένου να μην επαναληφθούν οι τραγωδίες αυτές στο μέλλον”, όπως ο ίδιος επισημειώνει.

Ως προς την λειτουργία του ΝΣΚ γνωρίζει, ότι δεν υπάρχουν “απλές ” λύσεις. Το ΝΣΚ οφείλει κατά την άσκηση της “δικαιοδοτικής” του αρμοδιότητας να είναι ιδιαίτερα προσεκτικό τόσο για το κύρος του θεσμού, όσο και για την προστασία των λειτουργών του. Απέναντι στην υποστήριξη των συμφερόντων του δημοσίου πολλοί αυτόκλητα και εύκολα προσάπτουν κατηγορίες για διασπάθιση δημόσιου χρήματος, μεροληπτική συμπεριφορά, ακόμα και για διάπραξη απιστίας.

Για την συζητούμενη λύση θα πρότεινα τον προσανατολισμό προς μία ρύθμιση εξώδικης επίλυσης την διαφοράς στο δικαστικό πεδίο με διαμόρφωση αρχών ουσιαστικής συμβολής του Δημοσίου ως αντιδίκου. Έναν απαραίτητο εκσυγχρονισμό (με παραδείγματα από συγγενή δίκαια, πχ Γερμανία), που – κατ’ ειρωνίαν – με συνδέει με το παρελθόν, όταν Ειδικό Τμήμα εκδίκαζε υποδειγματικά αγωγές κατά του Δημοσίου  στα πολιτικά δικαστήρια της Αθήνας.

*Κωνσταντίνος Δ. Βολτής, Επίτιμος Αντιπρόεδρος, Νομικού Συμβουλίου του Κράτους

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr