Σουζάνα Κλημεντίδη: Δικαστική Συμπαράσταση – Ένας αλληλέγγυος θεσμός του ιδιωτικού δικαίου

 Οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα που πλαισιώνουν τη δικαστική συμπαράσταση (1666 επ.) εντάσσονται στην ευρύτερη οικογένεια των προστατευτικών θεσμών για τα συμφέροντα και τα δικαιώματα των μερώνπου αδυνατούν να τα κατοχυρώσουν και να τα ασκήσουν, και ως τέτοιες αποτελούν μια σημαντική εκδήλωση αλληλεγγύης στο πλέγμα των εννόμων σχέσεων και της συναλλακτικής ζωής. Ειδικότερα, ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης στερεί ή περιορίζει αποκλειστικά με δικαστική απόφαση τη δικαιοπρακτική ικανότητα (ενήλικων) προσώπων, τα οποία για λόγους που με τρόπο αυστηρό και περιοριστικό καταγράφει ο νόμος είτε εκ των πραγμάτων αδυνατούν να χειριστούν δικές τους υποθέσεις, είτε υπονομεύουν άλλοτε τα δικά τους συμφέροντα και άλλοτε εκείνα των συγγενικών τους προσώπων. Το πρόσωπο μέσω της δικαστικής απόφασης κηρύσσεται ανίκανο να καταρτίζει όλες (πλήρης στερητική δικαστική συμπαράσταση) ή ορισμένες μόνο δικαιοπραξίες (μερική στερητική δικαστική συμπαράσταση), ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπου το πρόσωπο κηρύσσεται ανίκανό να καταρτίζει όλες (πλήρης επικουρική δικαστική συμπαράσταση) ή ορισμένες μόνο δικαιοπραξίες(μερική επικουρική δικαστική συμπαράσταση) χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη. Ο εν λόγω θεσμός, στο μέτρο που έχει ως αποτέλεσμα ο δικαστικός συμπαραστάτης να ενεργεί ως νόμιμος αντιπρόσωπος και για λογαριασμό του συμπαραστατούμενου μετά την τελεσιδικία της απόφασης (1681 ΑΚ), περιέχει διατάξεις αναγκαστικού δικαίου, με αποτέλεσμα η ιδιωτική βούληση να είναι αδιάφορη, και ως τέτοια δεν αναπτύσσει περαιτέρω νομικά αποτελέσματα (λχ. δεν μπορούν πρόσωπα που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του νόμου να υπαχθούν στις διατάξεις της δικαστικής συμπαράστασης).

Η ενεργοποίηση των διατάξεων της δικαστικής συμπαράστασης λαμβάνει χώρα μόνο για συγκεκριμένες και περιοριστικώς αναφερόμενες στο νόμο κατηγορίες προσώπων, δεδομένου ότι η υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση αφορά τις εξής περιπτώσεις: α) ψυχική ή διανοητική διαταραχή, β) σωματική αναπηρία, γ) ασωτία, τοξικομανία και αλκοολισμός, δ) ποινή στερητική της ελευθερίας.

Ακολούθως, η αίτηση για την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο από τον ίδιο τον πάσχοντα ή τον/ην σύζυγο του, καθώς επίσης από τους γονείς ή τα τέκνα, όπως ομοίως από τον εισαγγελέα ή και αυτεπαγγέλτως. Έτσι, με εξαίρεση τα παραπάνω πρόσωπα, κανένα άλλο πρόσωπο δεννομιμοποιείται ενεργητικώς να προχωρήσει στην υποβολή αίτησης για δικαστική συμπαράσταση, όπως και να ασκήσει τυχόν δικονομικά δικαιώματα, εντούτοις το κάθε φορά ενδιαφερόμενο πρόσωπο δύναται να προχωρήσει στην υποβολή αίτησης προς τον εισαγγελέα ή και να ενημερώσει σχετικώς το Δικαστήριο, προκειμένου η διαδικασία να ξεκινήσει είτε μέσω του εισαγγελέα είτε και αυταπεγγέλτως από το Δικαστήριο.

Ο δικαστικός συμπαραστάτης, που διορίζεται αποκλειστικά με τη δικαστική απόφαση, είναι ο κατεξοχήν επιφορτισμένος με την περαίωση των καθηκόντων της δικαστικής συμπαράστασης, έτσι όπως αυτά καθορίζονται από τη δικαστική απόφαση, ενώ η δράση αυτού τελεί σε καθεστώς ελέγχου και επιτήρησης από το εποπτικό συμβούλιο, τα μέλη του οποίου διορίζονται με την ίδια απόφαση. Το πρόσωπο του δικαστικού συμπαραστάτη δεν μπορεί να είναι μια επιλογή με τυχαία χαρακτηριστικά, τουναντίον πρέπει να είναι ένα πρόσωπο κατάλληλο, υπεύθυνο και η δράση του οποίου απαιτείται για τη διασφάλιση των κάθε φορά αναγκαίων συμφερόντων του συμπαραστατουμένουνα εμφορείται από ειλικρινείς εκδηλώσεις ενδιαφέροντος, απόρροια της σχέσης εμπιστοσύνης των μερών. Το Δικαστήριο, προτού αποφασίσει, μπορεί προηγουμένως να συνεκτιμήσει την έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας σχετικά με την αναγκαιότητα του μέτρου και την καταλληλότητα του προσώπου που πρόκειται να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης (1674 ΑΚ). Ακόμη, κρίσιμος είναι και ο ρόλος του εποπτικού συμβουλίου το οποίο αποτελείται από τρία έως πέντε μέλη, που εντάσσονται στο στενό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του συμπαραστατούμενου, η δε δράση του συνίσταται στην περιχαράκωση των συμφερόντων τουσυμπαραστατούμενου. Ως επί το πλείστον και δη στο πεδίο της πράξης, το αίτημα για την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση διαρθρώνεται ως εξής: 1) να τεθεί σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης το κατονομαζόμενο πρόσωπο, 2) να οριστεί (συγκεκριμένος)δικαστικός συμπαραστάτης, 3) να οριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης, του οποίου ο διορισμός είναι υποχρεωτικός και η εξουσία του οποίου περιλαμβάνει κάθε ασφαλιστικό μέτρο απαραίτητο για να αποφευχθεί σοβαρός κίνδυνος για το πρόσωπο ή την περιουσία του συμπαραστατέου (1672 ΑΚ) και 4) να οριστεί εποπτικό συμβούλιο.

Έτσι, λοιπόν, το Δικαστήριο (Μονομελές Πρωτοδικείο/Διαδικασία εκούσιας δικαιοδοσίας) μετά την κατάθεση της αίτησης, προχωρά κεκλεισμένων των θυρών, ένεκα των ευαίσθητων στοιχείων της υπόθεσης, στη συζήτηση αυτής, στο πλαίσιο της οποίας ο Δικαστής, έχει ευρύτατη εξουσία να κρίνει το είδος της δικαστικής συμπαραστάσεως, που απαιτείται ή και το πρόσωπο που θα την ασκήσει, αναλόγως του είδους ή της βαρύτητας της εν γένει καταστάσεως του συμπαραστατουμένου, τα καθήκοντα του δικαστικού συμπαραστάτη, να ορίζει, πιθανόν και επιμέρους πράξεις τούτου, επιπλέον δε να παρακολουθεί και να επιβλέπει την πορεία της δικαστικής συμπαραστάσεως. Αν, παρά τη διαταραχή, δεν υφίσταται εκ μέρους του πάσχοντος αδυναμία φροντίδας των υποθέσεών του, δεν χωρεί δικαστική συμπαράσταση, ακριβώς, γιατί δεν υφίσταται λόγος που να την υπαγορεύει. Σύμφωνα με τη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 1685 του Α.Κ., αίρεται η δικαστική συμπαράσταση, με απόφαση του δικαστηρίου, αν εξέλιπαν οι λόγοι που την προκάλεσαν, δηλαδή, ανάλογα με το συγκεκριμένο λόγο, που προκάλεσε την υποβολή στη δικαστική συμπαράσταση, με τη θεραπεία του συμπαραστατουμένου από τη ψυχική ή διανοητική διαταραχή ή σωματική αναπηρία, απεξάρτηση από τα ναρκωτικά, αποτοξίνωση κ.λπ. σε τέτοιο βαθμό, ώστε να έχει τη δυνατότητα της αυτομέριμνας των υποθέσεών του, προκειμένου να προστατευθεί ο ίδιος και να κατοχυρωθεί η ασφάλεια των τρίτων (ΑΠ 429/2021).

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι σήμερα, στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, το νομικό πλαίσιο της δικαστικής συμπαράστασης επιδιώκεται να αναθεωρηθεί, προτάσσοντας την υιοθέτηση του θεσμού της υποστηριζόμενης δικαιοπρακτικής ικανότητας.

Εν κατακλείδι, ο θεσμός, ή άλλως λειτούργημα, της δικαστικής συμπαράστασης συμβάλλοντας στην πραγμάτωση των δικαιωμάτων και στην κατοχύρωση των συμφερόντων των συμπαραστατουμένων αποτελεί έκφανση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους (άρθρο 5 παρ. 1 Σ), στον βαθμό που εκείνοι λόγω σοβαρών ψυχοδιανοητικών ή σωματικών προβλημάτων ή χαρακτηρολογικών παρεκκλίσεων αδυνατούν να επιμεληθούν με υπευθυνότητα τις υποθέσεις τους. Παρά τις καχύποπτες ενστάσεις που είναι εύλογο να εγερθούν, οι εγγυητικές δικλείδες ασφαλείας που περιέχονται στις εν λόγω προστατευτικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα δεν παρέχουν περιθώρια για κακοφωνίες.

*Το άρθρο συνυπογράφουν οι: Σουζάνα Κλημεντίδη, Δικηγόρος & Γιώργος Γούλας, Ασκούμενος Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr